Η Σοφία Παπαδάκη- Λαμπρογιαννάκη για την Εθνική Αντίσταση στα Καταφύγια των Αστερουσίων
«5η επέτειος του μνημείου αφιερωμένο στο σταυροδρόμι της Εθνικής Αντίστασης και στα Καταφύγια του Τσούτσουρα, του Αχεντριά και του Σοκαρά αλλά και ολόκληρων των Αστερουσίων, στα χρόνια 1940-1944.»
Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος.
Τούτη η γη, η ελληνική, η κρητική, ο κρητικός νότος, φιλοξενεί στα σπλάχνα της Ανθρώπους, βαθύτατα γενναίους, που με το σθένος, το θάρρος, και την φιλοπατρία τους, αλλά και το φιλότιμό τους πάλεψαν με το θεριό του πολέμου επιτρέποντας σε όλους εμάς σήμερα να έχουμε δικαίωμα στην ελευθερία.
Τιμούμε σήμερα την 5η επέτειο του μνημείου αφιερωμένο στο σταυροδρόμι της Εθνικής Αντίστασης και στα Καταφύγια του Τσούτσουρα, του Αχεντριά και του Σοκαρά αλλά και ολόκληρων των Αστερουσίων, στα χρόνια 1940-1944.
Στα χρόνια της Κατοχής η νότια Κρήτη και τα χωριά των Αστερουσίων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην Αντίσταση. Οι ντόπιοι, κάτοικοι των χωριών της περιοχής έκρυβαν με κάθε τρόπο και φρόντιζαν τους Έλληνες στρατιώτες και τους ξένους συμμάχους του ελληνικού στρατού.
Οι άνθρωποι του τόπου φρόντιζαν για την τροφοδοσία, την περίθαλψη, τη φροντίδα και την απόκρυψη των στρατιωτών. Κουβαλούσαν στις απόκρυμνες και δύσβατες σπηλιές των βουνών που τους έκρυβαν μαγειρευτό φαγητό, ψωμί, σταφίδες, φρούτα, κρασί και νερό. Όλοι ήταν προσεκτικοί, μικροί μεγάλοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά υποψιασμένοι για την έλευση και την παρουσία του εχθρού. Κάθε φορά που εμφανίζονταν κάποια Γερμανική περίπολος , έτρεχαν αμέσως οι γυναίκες και τα παιδιά, μιας και αποτελούσαν πρόσωπα υπεράνω υποψίας, για να ειδοποιήσουν τους στρατιώτες για την έλευση των Γερμανών.
Έτσι, θα είχαν την ευκαιρία να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και να μετακινηθούν αν υπήρχε μεγάλος κίνδυνος. Δεν βρέθηκε κανένας κάτοικος του Αχεντριά ή της ευρύτερης περιοχής των Αστερουσίων που δεν συμπαραστάθηκε στους ανθρώπους αυτούς με κάθε τρόπο και μέσο που ήταν δυνατόν για εκείνους.
Είναι βαθιά συγκινητικό να βλέπεις φτωχούς χωρικούς, ανθρώπους του μόχθου, στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής που ο αγώνας για την επιβίωση ολοένα και δυσχέραινε , να προσφέρουν ό,τι είχαν στο σπίτι τους και στο νοικοκυριό τους, στερούμενοι οι ίδιοι και τα παιδιά τους, για να βοηθήσουν και να περιποιηθούν τους ‘’φυγάδες’’ όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τους έλληνες στρατιώτες και τους συμμάχους.
Η φιλοξενία ήταν ανέκαθεν στο αίμα των Στερουσιανών – Μεσαριτών. Τώρα όμως είχαν ακόμα ένα λόγο να συνδράμουν και να προσφέρουν. Ήταν προστάτες των ανθρώπων, των παιδιών εκείνων που είχαν έρθει απ’ άκρη σ’ άκρη της γης για να πολεμήσουν και να ελευθερώσουν την Ελλάδα, την Κρήτη, τον τόπο τους.
Τόνοι περγαμηνών δεν φτάνουν να γράψει κανείς τον κατάλογο των ονομάτων όσων βοήθησαν τον Αγώνα της Αντίστασης στα όρη του κρητικού Νότου. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους:
Φιλιππάκηδες, Ντεληδάκηδες, Λυκάκηδες, Νταήδες, Δημόκριτο, παπά Ευθύμη, μπάρμπα Στάθη, τον Γούμενο , τον δάσκαλο Δημήτρη Παπαδάκη.
Ο Μάης και ο Ιούνης του 1941 ήταν δυο μήνες δύσκολοι για την Κρήτη και τους Κρητικούς. Ολοκληρώθηκε τότε η πρώτη μεγάλη αεροπορική απόβαση με το όνομα ‘’Ερμής’’ από τους Γερμανούς στο νησί. Ως απάντηση στην κατάληψη του νησιού από τους Γερμανούς οι Κρητικοί άρχισαν να δημιουργούν αντιστασιακούς πυρήνες σε όλη την Κρήτη. Οι τελευταίοι στράφηκαν προς την Μέση Ανατολή γνωρίζοντας πως η βοήθεια από εκεί θα ήταν πολύτιμη για τον αγώνα τους.
Στις 3 Αυγούστου, 2 μήνες μετά την κατάληψη, υπογράφτηκε το πρώτο πρωτόκολλο της Κρητικής Εθνικής Επαναστατικής Επιτροπής στο χωριό Φιλίππω Μονοφατσίου από τους Αλέξανδρο Ραπτόπουλο, Μιχάλη Φιλιππάκη, Ιωάννη Αγγελάκη, Χαράλαμπο Ραπτάκη, Δημήτρη Αυλητή, Αντώνη Κωνσταντόπουλο, Γιώργη Χαραλαμπίδη και Αντώνη Φάκαρο.
Η Βιάννος, τόπος καταγωγής του αρχηγού Αλέξανδρου Ραπτόπολου αλλά και η περιοχή των Αστερουσίων, που ήταν δυσπρόσιτη για το μηχανοκίνητο στρατό των Γερμανών, ήταν περιοχές στις οποίες έλαβαν χώρα πολλές και σημαντικές αντιστασιακές ενέργειες. Ειδικά τα Αστερούσια ήταν η ιδανική κρυψώνα για τους αντιστασιακούς.
Στο Μαριδάκι, το χαρακτηριστικό ψαροχώρι ανατολικά των Αστερουσίων, ξεκίνησε μια από τις πιο παράτολμες, ριψοκίνδυνες αλλά και καθοριστικές πρωτοβουλίες των αντιστασιακών.
Μια παρέα αντιστασιακών έθεσε στόχο να μεταβεί στην Αίγυπτο όπου ήταν η έδρα της Ελληνικής Κυβέρνησης βρισκόμενη μαζί με τις συμμαχικές δυνάμεις. Η παρέα των αγωνιστών επισκεύασε μια παρατημένη ψαρόβαρκα των αδερφών Σπιθάκη από τον Τσούτσουρα. Της έδωσαν το όνομα ‘’Αργώ’’ και άρχισαν να ετοιμάζονται για το μεγάλο ταξίδι. Καθώς άλλο μέσο επικοινωνίας δεν υπήρχε η Νέα Αργώ ήταν πια η μόνη ελπίδα να επικοινωνία με την Ανατολή και στήριξη του αγώνα.
Ήταν νύχτα της 17ης Σεπτεμβρίου του 1941.Στον Τσούτσουρο ετοίμαζαν το φαγητό για το τελευταίο γεύμα πριν τον απόπλου. Πήγαν στη σπηλιά στο Μαριδάκι, εκεί που βρισκόταν εκτός των φυγάδων και ο Μιχάλης Φιλιππάκης, ο Λεφούτσος, ο Παπαδογιάννης και ο καλόγερος ο Στάθης. Έγινε αγιασμός και ο παπάς ευλόγησε τη βάρκα. Όλοι έδωσαν όρκο πως θα υπακούνε τον αρχηγό τους, τον Αντώνη τον Φάκαρο.Στις 9 το βράδυ ξεκίνησε η βάρκα με το πλήρωμα των 11 νέων Αργοναυτών: Φάκαρο, Δεληβασίλη, Στρωματιά, Σμυρνάκη, Σολωμωνίδη, Τζων, Αναστάση, Μάθιους, Χρήστο, Φράγκι και Χιουζ. Σε κλιμα βαθιάς συγκίνησης το ταξίδι ξεκίνησε, παρά τις δυσκολίες. Μια αυτοσχέδια πυξίδα κι ένα κομμάτι από σχολικό χάρτη ήταν τα εργαλεία των σύγχρονων Αργοναυτών.
Το ταξίδι είχε τελικά αίσια έκβαση. 4 ημέρες μετά, 30 μίλια έξω από την Αλεξάνδρεια αγγλικά συμμαχικά αναγνωριστικά πλοία έκαναν περιπολίες στην περιοχή, τους εντόπισαν και τους περισυνέλεξαν. Σε συνεννόηση με τους αντάρτες ξεκίνησαν αμέσως αποστολές υποβρυχίων για να παραλάβουν τους αντάρτες που κρύβονταν στην νότια Κρήτη και να τους φυγαδεύσουν στην Αίγυπτο.
Τα νότια Αστερούσια εκτός των άλλων έπαιξαν ρόλο καθοριστικό στην επικοινωνία με την Αίγυπτο, καθώς εκεί έκρυβαν οι αντάρτες τον ασύρματο με τον οποίο επικοινωνούσαν με τη Μέση Ανατολή, την ελληνική κυβέρνηση και τους συμμάχους.
Σημαντική ήταν η παρουσία του χωριού Σοκαρά και των Σοκαριανών, στην Αντίσταση. Κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής είχε δημιουργηθεί στον Σοκαρά Ηρακλείου οργανωμένη πολυμελής Ομάδα του ΕΑΜ, η οποία είχε σπουδαία δραστηριότητα και είχε εμπλακεί σε πολλά τοπικά γεγονότα εναντίον του κατακτητή. Οι Γερμανοί είχαν συλλέξει αρκετές πληροφορίες για το χωριό αυτό, μεταξύ των οποίων ήταν και το κομμουνιστικό και ριζοσπαστικό παρελθόν του. Μετά από μια σειρά περιστατικών, αποφασίζουν την εκτέλεση 60 κατοίκων του Σοκαρά και ορίζουν ως ημερομηνία την 17η Αυγούστου 1944. Εκείνο το πρωινό συγκέντρωσαν το σύνολο των Σοκαριανών στο σχολείο του χωριού και οι δοσίλογοι φορώντας μαύρες κουκούλες, υπέδειξαν τους αντιστασιακούς. Από τους εγγεγραμμένους 60 για εκτέλεση, οι 33 είχαν ήδη διαφύγει και οι υπόλοιποι 27 οδηγήθηκαν το μεσημέρι στην περιοχή Σπηλιάρα (πλησίον του Σοκαρά), όπου και εκτελέσθηκαν επιτόπου και ετάφησαν σε ομαδικό τάφο μαζί με ένα σκύλο.
Στις 12 Αυγούστου 1944 ο έφηβος Σοκαριανός Σταύρος Ανδρεαδάκης επιφορτίστηκε από την Οργάνωση του ΕΑΜ του Σοκαρά και συγκεκριμένα από τον Υπεύθυνο της Οργανώσεως της περιφέρειας Μονοφατσίου Ιωάννη Τριανταφύλλου, κάτοικο Ηρακλείου και τον Πρόεδρο της Οργανώσεως του χωρίου Σοκαρά Αριστείδη Γυπαράκη, να μεταβεί στο χωριό Αχεντριά και να διαβιβάσει διάφορα έγγραφα σοβαρού περιεχομένου στην εκεί Οργάνωση. Επιστρέφοντας, παρέλαβε, από την Οργάνωση Αχεντριά, έγγραφα επίσης σοβαρού περιεχομένου, όπλα και σφαίρες, προοριζόμενα για την Οργάνωση του Σοκαρά, τα οποία, έκρυψε μέσα σε ένα φορτίο με ξύλα, που φόρτωσε στο γαϊδούρι το. Κατά την επιστροφή του όμως, στο Σοκαρά, τον συνέλαβαν οι Γερμανοί κοντά στο Μεσοχωριό, τον έψαξαν και βρήκαν όσα μετέφερε, έγγραφα, όπλα και σφαίρες. Τον μετήγαγαν αμέσως στην Γερμανική Αστυνομία Χάρακα, όπου ανακρίθηκε πρώτα από τον Φρούραρχο Πύργου τον Βίλλυ Κούκλερ και μετά τον παρέδωσαν στην εντεταλμένη Γερμανική Αστυνομία Μοιρών. Εκεί ανακρίθηκε από τον Φρούραρχο της Γκεστάμπο Μοιρών τον διαβόητο Τίτο Σπρέγκερ. Στο Φρουραρχείο Μοιρών υπηρετούσε, ως διερμηνέας, ο «Ελληνας» Νικόλαος Μαγιάσης.
Ολιγομελής Ομάδα του ΕΑΜ του Σοκαρά αμέσως μετά την σύλληψή του Σταύρου και την μεταφορά του στο Χάρακα, υπολογίζοντας ότι θα μετεφέρετο στο Ηράκλειο, έστησαν ενέδρα μεταξύ Πραιτωρίων και Λιγορτύνου στη γέφυρα του Αναποδάρη, για να τον απαγάγουν από το απόσπασμα που θα τον συνόδευε, αλλά το απόσπασμα κατευθύνθηκε στις Μοίρες από άλλη διαδρομή και έτσι χάθηκε η ευκαιρία απελευθέρωσής του.
Ο Σταύρος Ανδρεαδάκης υπέστη ανηλεή ξυλοδαρμό. Οι πληροφορίες που αμέσως διέρρευσαν βεβαιώνουν ότι ο Σταύρος Ανδρεαδάκης υποβλήθηκε σε απάνθρωπα βασανιστήρια. Γείτονες των φυλακών στις Μοίρες διηγήθηκαν ότι τον σταύρωσαν.
Ώρες ατέλειωτες μπορεί κανείς να μιλά για ιστορίες της Κατοχής, για την Αντίσταση στον κρητικό νότο. Όλες τους έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς. Το υψηλό φρόνημα και το αίσθημα αγάπης και πίστης στην πατρίδα, τις αξίες και τα ιδανικά.
Τούτη η άγονη οροσειρά των Αστερουσίων ποτισμένη με τα δάκρυα και το αίμα τόσων νεκρών καρποφόρησε την Ελευθερία. Την Ελευθερία που μέρες ατέλειωτες έπαιρνε τη μορφή κουβαλητή στις άγριες σπηλιές των κρητικών νότιων ορέων. Και κουβαλούσε μαζί με τα λογής λογής εφόδια πρωτίστως την ελπίδα.
Αν είχαν φωνή τούτα τα ρυάκια, τα κακοτράχαλα βουνά, θα αντιλαλούσαν τα φαράγγια με στεναγμούς. Αυτούς που φύσηξαν για να ‘ρθει ο άνεμος της Λευτεριάς.
Αθάνατοι οι νεκροί μας, αλησμόνητοι εκείνοι και τα έργα τους.
Ας μας διδάξουν όσα έπραξαν.
Ευχαριστώ από καρδιάς για την τιμή στην φετινή επέτειο μνήμης. Θερμά συγχαρητήρια στους διοργανωτές!
Σοφία Γ.Παπαδάκη-Λαμπρογιαννάκη, Φιλόλογος
