Γνωριμία με τους συγγραφείς της Δημοτικής Ενότητας Αστερουσίων

Γράφει η Βούλα Επιτροπάκη

[Το κείμενο αποτελεί εισήγηση της Βούλας Επιτροπάκη, κατά την εκδήλωση του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας «Γνωριμία με τους συγγραφείς του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων» (Αρχάνες, 8-7-2012), ενταγμένη στις θερινές εκδηλώσεις του Δήμου.]

Στην παρουσίαση τούτη, δεν θα ασκήσουμε κριτική στους συγγραφείς και στα έργα τους. Θα επιχειρήσουμε κυρίως, μια πραγματολογική αναφορά σ’ αυτά με στόχο την καταγραφή και παρουσίασή τους. Για τον Δήμο μας δεν έχει γίνει καταγραφή των συγγραφέων μέχρι σήμερα. Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας δίνει το βάπτισμα.

Σε κάθε παρόμοια προσπάθεια δε λείπουν, ασφαλώς, οι παραλείψεις – σας βεβαιώνουμε ακούσιες πάντα. Ας συγχωρεθεί, λοιπόν, η όποια παράληψη, η οποία δεν βαρύνει, θέλω να τονίσω, τους διοργανωτές. Ο Κατάλογος είναι και θα παραμείνει ανοιχτός προς συμπλήρωση και καλούμαστε όλοι να τον ενημερώσουμε για να συμπληρωθεί επαρκώς και δεόντως.

Η συγγραφή είναι μια εν τω γίγνεσθαι δημιουργία στη ζωή. Δεν τελειώνει, δε σταματάει πουθενά και ευχόμαστε ο κατάλογος των συγγραφέων του τόπου, στο μέλλον, να μη χωράει σε αφιέρωμα μιας βραδιάς ή και περισσότερων.

Οι άνθρωποι του τόπου μας έχουν τη δική τους ιδιαίτερη φύση και χάρη. Ειδικότερα, οι αυτόχθονες των Αστερουσίων τηρούν και διαθέτουν σε πολλά ζητήματα δική τους, έμπρακτη τακτική και ηθική: ήθη, έθιμα, γλωσσικές διαλεκτικές απολήξεις κ.λπ., που δημιούργησαν, εν πολλοίς, το δικό τους «λαϊκό λόγο», όπως τις δικές τους, αστερουσιανές μαντινάδες, (για την οποίες και πρόκειται να γίνει στο μέλλον ένα ειδικό αφιέρωμα)ⁱ, τέλος δε και το δικό τους συγγραφικό λόγο.

Το πολιτισμικό στοιχείο ενός τόπου εκδηλώνεται πάντα, τόσο με το Λόγο, όσο και με πράξη: μουσική, τοπική παραδοσιακή ενδυμασία, θρησκευτικές συνήθειες κ.λπ. Σε όλες δε τις εποχές, αντικατοπτρίζεται στη Γλώσσα. Η γλώσσα είναι ο συνδετικός κρίκος της φυλής, το άυλο δείγμα λαϊκής συγγένειας και συνέχειας των ανθρώπων σ’ έναν τόπο, οι οποίοι αποτελούν μέρος της φύσης. Μέρος της φύσης είμαστε εμείς οι ίδιοι με την οντότητά μας. Η πεπερασμένη φύση μας είναι το σώμα μας. Το σώμα είναι αυτό που μας ενώνει: με τη θνητότητά του. Μέρος και το ίδιο της φύσης που το γέννησε. Αυτό το ξέρει καλά ο λαός μας, από τον τρόπο ζωής του και το ένστικτό του – πάλι από τη φύση του δηλαδή. Η ντοπιολαλιά κάθε τόπου, η διάλεκτος ή το ξεχωριστό ιδίωμα τον συνδέει πάντα με τη φύση που ζει: τον τόπο του. Η γλώσσα καταμαρτυρεί τον άνθρωπο μέσα από τον ίδιο τον άνθρωπο, τον εαυτό του, το μέσα και το έξω περιβάλλον του, και τον συνδέει με τον συνάνθρωπό του. Γι’ αυτό η γλώσσα του λαού, που μας γνωρίζει καλά, μας ονομάζει όλους αδέρφια. Κι αυτό μας κρατάει στη ζωή, τον ένα μαζί με τον Άλλο, που η σχέση μαζί του μας εξανθρωπίζει, με τις χειραψίες, τους εγκάρδιους χαιρετισμούς, την αγκαλιά, το χτύπημα στον ώμο, με τη ματιά, το φιλί στις πιο στενές σχέσεις των ανθρώπων του, και στις ευρύτερες πάλι, με τον προφορικό χαιρετισμό στη Γλώσσα του, με χειρονομίες, νεύματα, νοήματα, που είναι κι αυτά γλώσσα.

Αυτή η σωματική στην κυριολεξία της λειτουργία της γλώσσας, είναι η «ΓΛΩΣΣΙΚΗ μας ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ»: του γλεντιού και του πόνου, του μοιρολογιού και της μαντινάδας, του παραμυθιού, του ριζίτικου, της παροιμίας, της γητειάς, του αινίγματος και, εν γένει, της ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ. Του ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ της ΠΡΑΞΗΣ, δηλαδή, του λαού που ζει στον τόπο μαςⁱⁱ. Από την παράδοση πηγάζει η Ποίηση και η λογοτεχνία, αλλά και η Ιστορία και όλες οι Επιστήμες του ανθρώπου, που κι αυτές μιλούν για τη φύση του και τη φύση του κόσμου.

ΙΙ.

Μιλώντας, λοιπόν, για τους ντόπιους Αστερουσιανούς συγγραφείς, ας ξεκινήσουμε με την καταγραφή της ντόπιας Γλώσσας,

την οποία επιχείρησε και συγκέντρωσε ο συγγραφέας ΑΝΤΩΝΗΣ Ε. ΤΣΙΡΙΓΩΤΑΚΗΣ, στο επίτομο γλωσσο-λαογραφικό Λεξικό υπό τον τίτλο Θησαυρός της Κρητικής διαλέκτου (τυπωμένο στο τυπογραφείο του αείμνηστου Κωστή Φραγκούλη, Ηράκλειο, 2008, <http://kritondialektos.blogspot.gr/>), με περισσότερα από εννιά χιλιάδες (9.000) λήμματα. Ο ίδιος εξέδωσε και το διαλεκτικό έργο Κρητών Διάλεκτος Κρητοφωνικό Λεξικό (Πύργος Μονοφατσίου, 2001), με 5.500 λήμματα. Ραδιοηλεκτρολόγος-Ηλεκτρονικός ο Αντώνης Τσιριγωτάκης, καθηγητής Μέσων Τεχνικών Σχολών, πολλά χρόνια υπάλληλος του Ο.Τ.Ε., αλλά και του Υπουργείου Γεωργίας. Ζει στον Πύργο και κατάγεται από το Καστέλλι Πεδιάδος. Αρθρογραφεί στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο. Σχόλια για το έργο του υπάρχουν στο διαδίκτυο, και εκτός από το περιοδικό “Πολιτιστική κιβωτός”, που εξέδωσε στον Πύργο, έχει εκδώσει επίσης τη βιβλιο-πραγματεία: Έθιμα στην Κρήτη Ο Κλήδωνας και οι μαντινάδες του (Πύργος Μονοφατσίου 2008). Υπό έκδοση είναι το έργο του Περικαλλείς οικείαι κρητών. Συμμετέχει σε επιστημονικά συνέδρια [πρόσφατα, κατά τη δημοσίευση του παρόντος κειμένου, στο συνέδριο Τα Αστερούσια της Παράδοσης και της Ιστορίας (Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2016)] και είναι μέλος της Ελληνικής Λαογραφικής και της Ονοματολογικής Εταιρείας Αθηνών.

Λεξικό της Κρητικής διαλέκτου εξέδωσε στο Ηράκλειο το 2011 και ο Διδάσκαλος ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Πυργιανός γαμβρός από το Ρέθυμνο, κάτοικος Ηρακλείου, ο οποίος συνέγραψε επίσης, και αυτοεξέδωσε τα εξής ιστορικά και λαογραφικά βιβλία, από το 1992 μέχρι σήμερα: Το συνεργατικό Η ελιά στις Αρχάνες δια μέσου των αιώνων (Αρχάνες, 1992), την συγγραφική διαδρομή στο περιβάλλον, την Ιστορία και παράδοση του χωριού του Ακούμια Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου (Αθήνα, 2002), το έργο Κοντά στην παράδοση (το ίδιο έτος), Παραδοσιακά επαγγέλματα (Ηράκλειο, 2004), Γεννεαλογικό δέντρο της οικογένειας Παπαδογιαννάκη (Ηράκλειο 2005), Μνημεία και γλυπτά της πόλης του Ηρακλείου (Ηράκλειο, 2005), Συνοπτική ιστορία της Κρήτης (Ηράκλειο, 2007), Το νερό και ο άνθρωπος (Ηράκλειο, 2008), Κορυφαίοι Κρήτες όλων των εποχών (Ηράκλειο, 2009), Αγροτικά: Γεωργία-κτηνοτροφία τα παλαιϊνά χρόνια (Ηράκλειο, 2010), τη συλλογή με μαντινάδες, ριζίτικα κ.λπ. Πώς τραγουδεί η Κρήτη (Ηράκλειο, 2010), Τοπωνύμια Ακουμίων Δ. Αγίου Βασιλείου (Ηράκλειο, 2011), και Το εγκόλπιο του μερακλή (Ηράκλειο, 2012).

Ιστορία μελετά και ΚΩΣΤΑΣ ΚΕΦΑΛΑΚΗΣ, Διδάσκαλος από τα Πραιτώρια, ο οποίος συλλέγει, συγχρόνως, διαχρονικές αλήθειες και λαογραφικές μνήμες των ανθρώπων του τόπου. Το βιβλίο του Μικρασία Αγκαλιά και ξενιτιά Τουρκοκρητικοί-Μικρασιάτες-Ιστορία εκδόθηκε στο Ηράκλειο το 2010 και έχει ήδη επανεκδοθεί. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό μνήμης στα χωριά και τις γειτονιές των σύγχρονων τουρκικών μεγαλουπόλεων, όπου εντοπίζονται σήμερα οικογένειες και απόγονοι Τουρκοκρητικών με τη χαρακτηριστική ντοπιολαλιά.

Η ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΛΕΝΤΑΚΗ, Αρχαιολόγος από τον Πύργο, έχει συγγραφικό έργο με μελέτες της ειδικότητάς της. Συνέγραψε και επιμελήθηκε το βιβλίο, ιστορικο-θρησκευτικό οδηγό με τίτλο Ο παλαιός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Μηνά Ηρακλείου (έκδ. Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, Ηράκλειο, 2012), όπου προτάσσεται επισκόπηση της Ιστορίας της Κρήτης 1^ος αι.-1669 μ.Χ., καθώς και το τετράπτυχο, ενημερωτικό φυλλάδιο του ίδιου μητροπολιτικού ναού (2011). Ήταν επί 4ετία (12/2006 έως 06/2010) επιμελήτρια των κειμένων του περιοδικού της Ι. Μ. Γορτύνης και Αρκαδίας “εν Εσόπτρω” (<http://www.imga.gr/ekdoseis/>), όπου και δημοσιεύθηκαν τα άρθρα της «Ο Μαύρος Σεπτέμβρης του 1955» (τχ. 3/2007, σ. 27), «Η λατρεία των Ιερών Εικόνων και ο εορτασμός της Κυριακής της Ορθοδοξίας» (τχ. 5/2008σ. 4), «Η εικονογραφία των Αγίων Δέκα Μαρτύρων της Κρήτης (τέλη 10^ου-μέσα 19^ου αι.). Μια πρώτη προσέγγιση» (τχ. 8/2008, σ. 10).

Μαζί με τη ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ, Αρχαιολόγο από το Χάρακα, έχουν εκπονήσει σοβαρές, αδημοσίευτες ακόμα, αρχαιολογικές μελέτες, και έχουν συγγράψει Τουριστικό οδηγό για τον Δήμο Αστερουσίων «Στα μονοπάτια της τέχνης και του πολιτισμού» (ανέκδοτος). Συμμετείχαν στην ομάδα αρχαιολόγων για την ανασκαφή στο Λουσούδι, υπό την εποπτεία του μακαριστού Καθηγητή Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αθανάσιου Παλιούρα. [Πρόσφατα, έλαβαν αμφότερες μέρος στο προαναφερόμενο συνέδριο Τα Αστερούσια της Παράδοσης και της Ιστορίας.]

Η Μαρία Σηφάκη έχει μεταπτυχιακό Αρχαιολογίας στη Σορβόνη. Η ανακοίνωσή της στο Κρητολογικό Συνέδριο για τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές είναι σχετική με το θέμα του μεταπτυχιακού της. Έχει εργαστεί ως αρχαιολόγος στον Άγιο Πέτρο των Δομηνικανών και αλλού.

Από τον Χάρακα δεν πρέπει να παραληφθεί ο μακαριστός, ομότιμος Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Δ. ΠΑΛΙΟΥΡΑΣ με το πανεπιστημιακό και συγγραφικό έργο του (Χαρακιανός γαμβρός από το Αγρίνιο). Υπεύθυνος αρχαιολόγος της σχετικά πρόσφατης ανασκαφικής έρευνας στη Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Λουσούδι του Κόφινα, ανέδειξε την εκεί Αριστοτελική Σχολή Φιλοσοφίας του Ιωσήφ Φιλάγρη και την διδασκαλική και αντιγραφική του δραστηριότητα στην Κρήτη, στα Γράμματα και την Ορθοδοξία. Συμμετείχε επίσης στο “Κρητολογικό” και σε πλήθος Συνεδρίων, έδωσε συνεντεύξεις στον τύπο και το ραδιόφωνο και οργάνωσε διαλέξεις σχετικές με τη Βυζαντινή Αρχαιολογία της Κρήτης. Εξέδωσε τα βιβλία Γεννήθηκα στη Ντούτσαγα (Αρμός, 2011), Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία ( Ίφιτος, 2004), Το μοναστήρι της Παναγίας στον Προυσό (Ε. Τζαφέρη, 2007), Ιερά Μονή Σινά (Ι.Μ. Θεοβαδίστου Όρους Σινά, 1985), Ο ζωγράφος Γεώργιος Κλόντζας και αι μικρογραφίαι του κώδικος αυτού (Γρηγόρης, 1977) και συμμετείχε σε πλήθος συλλογικών συγγραφικών έργων (βλ. < http://www.biblionet.gr/>).

Ο ΙΕΡΕΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, εφημέριος Πύργου, εξέδωσε το 2011 από τις εκδόσεις Αρμός τη συλλογή διηγημάτων του Ο Κινέζος, ο Θεός και η μοναξιά, που διανύει ήδη τη β΄ έκδοσή της, μια συλλογή από δεκαοκτώ, σύγχρονης μορφής διηγήματα, που άπτονται της Φιλοσοφίας, Θεολογίας και Ψυχολογίας στις οποίες έχει εντρυφήσει. Ο λόγος του είναι γνωστός στην ευρύτερη περιοχή. Έχει παρουσιάσει έργα σύγχρονων διανοουμένων πανελλαδικά. Δημοσιεύματά του υπάρχουν στο διαδίκτυο, πολλά από τα οποία στο προσωπικό του blog στην ηλεκτρονική διεύθυνση <http://plibyos.blogspot.gr/>. [Σήμερα, που δημοσιεύεται το κείμενο αυτό, ο π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος έχει, επί πλέον, εκδώσει τα βιβλία Όλα είναι δρόμος (2014) και Κάθε τέλος μια αρχή (2015) από τις ίδιες εκδόσεις.] Αστερουσιανός συγγραφέας, ιστοριοδίφης, καταγραφέας λαογραφικών και θρησκευτικών εθίμων για επιμέρους χωριά και οικισμούς της περιοχής είναι ο Διδάσκαλος ΖΑΧΑΡΙΑΣ Δ. ΚΑΛΟΧΡΙΣΤΙΑΝΑΚΗΣ από τον Πύργο. Κυκλοφορούν τα βιβλία του Ο Πύργος Μονοφατσίου Ιστορία–Θρησκεία–Λαογραφία (έκδ. Ενορίας Πύργου, 2009) και Οι Τρεις Εκκλησιές των Αστερουσίων (Αθήνα, 2008). Ο άθλος αυτών των συγγραμμάτων, εκτός από τη λιτή, ουσιαστική γραφή, έγκειται στο γεγονός ότι, επειδή δεν υπήρχαν ειδικές βιβλιογραφικές πηγές για τον τόπο, το υλικό συλλέχθηκε, τόσο με προσωπική, εμβριθή έρευνα στα τοπικά δημόσια Αρχεία, όσο και με έρευνα στο “πεδίο”, απ’ όπου αξιολογήθηκαν ανέκδοτα απομνημονεύματα, πηγές και προφορικές μαρτυρίες, που συνεκτιμήθηκαν και εντάχθηκαν στον τόμο, δίπλα στις έγκυρες αλλά γενικότερες βιβλιογραφικές πηγές της Κρητικής Ιστορίας.Εκτός από τα παραπάνω, ο Ζαχαρίας Δημ. Καλοχριστιανάκης έχει δημοσιεύσει, στην εφημερίδα “Νέα Εποχή” Πιερίας, τη μελέτη «Ο επαγγελματικός προσανατολισμός» (τχ. 319/1967, 320/1967, 321/1967) και τη διατριβή «Όταν μαλώνουν τα παιδιά» (τχ. 441/1969, 442/1969, 443/1969), στην εφημερίδα “Διδασκαλική πνοή” Κατερίνης τη μελέτη «Μάχη της Κρήτης» (τχ. 32/1969, 33/1969), στο περιοδικό “Πνευματικοί Σταλακτίτες” Ηρακλείου τις μελέτες «Περί γενεαλογίας», «Περί οίνου ο λόγος», «Η ελιά – Το ταξίδι στο χρόνο και η θέση της στην ορθόδοξη λατρεία και τελετουργία» (τχ. άνοιξη 2012, 23/2011, 22/2011), στην εφημερίδα «Η Φωνή των Τριών Εκκλησιών» του ομώνυμου οικισμού «Οι Τρεις Εκκλησιές κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης» (τχ. 5/2010) κ.λπ. [Σήμερα, έχουν εκδοθεί και τα βιβλία του Ο Πύργος και οι Τρεις Εκκλησίες στον πόλεμο του 1940 (εκδ. Ταξιδευτής & Ενορίας Πύργου, 2014), Γενεαλογικό δένδρο οικογένειας Καλοχριστιανάκη (Αθήνα, 2014) και έχουν δημοσιευθεί οι εργασίες του «Το Κρητικό Γλωσσικό Ιδίωμα»,«Το μοιρολόι» (Σύλλογος Κρητών Βόλου, 2015), «Πανηγυρικός λόγος αποκαλυπτηρίων Mνημείου Eθνικής Αντίστασης Τριών Εκκλησιών, 26-7-2015» (“Εν Εσόπτρω”, τχ. 36/2016, τετράγλωσση έκδ. στα Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά της Ι. Μ. Γορτύνης και Αρκαδίας), «Η Αραβοκρατία στην Κρήτη» (“Εν Εσόπτρω”, τχ. 40/ 2016), «Μνήμη Ευθυμίου Συμεωνίδη» (εφ. “Πατρίς”, 8-2-2014). Επί πλέον, ως μόνιμος συνεργάτης στους “Πνευματικούς Σταλακτίτες”, δημοσίευσε τα δοκίμια «Περί γενεαλογίας», «Η εγκατάσταση των προσφύγων στο Νομό Ηρακλείου και η ένταξή τους στις τοπικές κοινωνίες», «Το καφενείο» (τχ. 24, 25, 26/2013) , «Η συμβολή της Κρήτης στο Μακεδονικό αγώνα», «Η Σελήνη στις παραδόσεις του λαού» (τχ. 27, 28/2014), «Παιδαγωγική και διδακτική πενία από το μετασχηματισμό της αγροτικής ζωής», «Οι περιπέτειες του γάμου», «Ο λιτός βίος», (τχ. 29, 30, 31/2015), «Το καλεντάρι των προγόνων μας», «Περί νομισμάτων ο λόγος» (τχ. 32, 33/2016). Έλαβε μέρος σε συνέδρια (2ο Διεπιστημονικό συνέδριο «Εν Γορτύνη και Αρκαδία εγένετο… Αγροτικοί πολιτισμοί εν κινδύνω», Ι.Μ. Γορτύνης και Αρκαδίας, 2014 και Τα Αστερούσια της Παράδοσης και της Ιστορίας, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, 2016, όπου, πλέον της εισηγήσεώς του πραγματοποίησε και ξεναγήσεις), ενώ εισήγησή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Βρυξέλλες, 8-9-2016) με θέμα «Η αντίσταση του κρητικού λαού και οι Τρεις Εκκλησιές κατά τη Γερμανική Κατοχή» είναι δημοσιευμένη στο διαδίκτυο, στο: <https://www.youtube.com/watch?v=AUnMulF7Rg8>, 1:25 – 1:41) ]Από τον Πύργο είναι και η συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Νηπιαγωγός ΣΟΦΙΑ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗ. Το βιβλίο της με τίτλο Αγριοκάλαμα και βούρλα Λογοτεχνία για παιδιά, εκδόθηκε στο Ηράκλειο, το 2012. Ένα παραμύθι που ξετυλίγει το κουβάρι της κρητικής παράδοσης και ζωντανεύει τις αξίες της αγάπης, της ειρήνης, φιλίας και σεβασμού στο διαφορετικό. [Σήμερα, η Σοφία Καπετανάκη έχει στο ενεργητικό της και το παραμύθι Το κρυφτούλι της χαράς (6^ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου, 2015, <http://2.bp.blogspot.com/-SdK7k2sW0nk/Vi_I6wirVmI/AAAAAAAAAcg/sSk2u-iqR2w/s1600/IMG_0455.JPG>, ένα παραμύθι για το συναίσθημα της χαράς σε καιρό οικονομικής κρίσης.]Ιστορικο-λαογραφικό και άλλο υλικό καθώς και τοπικά δημοτικά τραγούδια συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του Διδασκάλου ΓΙΑΝΝΗ ΝΙΚ. ΚΟΚΟΛΑΚΗ από τα Πραιτώρια με τίτλο ΙΧΝΗΛΑΣΙΑ Στα μονοπάτια της Ιστορίας και της Παράδοσης των Πραιτωρίων (έκδ. Πολιτιστικού Συλλόγου Πραιτωρίων, Ηράκλειο, 2003), δημοσιευμένο και στο <https://praitoria.files.wordpress.com/2015/08/praitoria-biblio-teliko_praitoria-biblio-teliko-qxp.pdf>). Στις σελίδες του ο συγγραφέας, με απλό και κατανοητό τρόπο, παραθέτει στοιχεία που συνέλεξε και ταξινόμησε από διηγήσεις παλιών συγχωριανών του, από φιλολογικές και άλλες πηγές ή από προσωπικά βιώματα. Προσδιορίζει τοπωνυμικά τους χώρους και συμπληρώνει την περιήγησή του με αντιπροσωπευτικές εικόνες, κυρίως από τα εκθέματα του Λαογραφικού Μουσείου του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου. Μεταξύ των Αστερουσιανών συγγραφέων, πρέπει να αναφερθούν επίσης, ο ΜΑΝΩΛΗΣ ΒΡΑΧΝΑΚΗΣ, Σκηνοθέτης από τα Καλύβια, του οποίου δεν έχω άλλα στοιχεία, καθώς και ο Φιλόλογος-θεατρικός Σκηνοθέτης ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ από τον Πύργο, ο οποίος έχει μεταφέρει (μη εκδεδομένο) το έργο του Αριστοφάνη “Πλούτος” στην κρητική διάλεκτο, ίσως δε και πολλοί άλλοι. Από την εν γένει συγγραφική δραστηριότητα της περιοχής μας, δεν θα ’πρεπε να παραληφθεί η έκδοση του συλλογικού, πολιτιστικού, υπό μορφή 16σέλιδης εφημερίδας εντύπου, με τίτλο “Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ”, μια και δεν υπάρχουν όμοια στον τόπο μας, η οποία κυκλοφόρησε από το 2008 έως 2011, με δύο θερινά τεύχη ετησίως και δωρεάν διανομή από τον Σύλλογο Προστασίας του Περιβάλλοντος “Οι Τρεις Εκκλησιές”, ενός παραθεριστικού οικισμού, που μαζί με το Μαριδάκι αποτελούν μοναδικά επίνεια του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων, στη ρίζα του Αστερουσιανού Λιβυκού. Η ιδιαιτερότητα του εντύπου αυτού έγκειται στον τόπο και στον μη κερδοσκοπικό τρόπο και σκοπό έκδοσής του, καθώς και στο μεράκι των ανθρώπων που το εξέδιδαν, όπως επίσης στο ίδιο το περιεχόμενο και στα αμιγώς πολιτιστικά θέματά του. Τη διεύθυνση της έκδοσης είχε το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου και μεταξύ των τακτικών αρθογράφων του συγκαταλέγονται: ο προαναφερόμενος συγγραφέας Ζαχαρίας Δ. Καλοχριστιανάκης-τέως γραμματέας με ρεπορτάζ και ιστορικολαογραφικά κείμενα για την ευρύτερη περιοχή, ο πρώην πρόεδρος του Συλλόγου-Δικηγόρος Μανόλης Συμεωνίδης που είχε τη διεύθυνση της σύνταξης, από τον Πύργο, με νομικά και κοινωνικά άρθρα που εστίαζαν στις αναπτυξιακές ανάγκες, καθώς και πλήθος άλλων επιστημόνων-αρθρογράφων με θέματα των ειδικοτήτων τους, όπως ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής Αδάμ Γιαχνάκης-μέλος Δ. Σ. από τις Στέρνες, η Αρχιτέκτονας-Μηχανικός Φωτεινή Ι. Τριγωνάκη από το Δωράκι-Εθιά για θέματα περιβαλλοντικής αισθητικής, η Νίκη Παξιμαδά Ιχθυολόγος-Περιβαλλοντολόγος από το Χάρακα για θέματα περιβάλλοντος, ο Ιατρός Εμμανουήλ Σαριδάκης από τον Πύργο-Ροτασι με θέματα ιατρικής πρόληψης, η δρ. Κοινωνιολογίας Κατερίνα Κούλη από το Χάρακα που ζει στη Γερμανία για αναπτυξιακά θέματα, ο Διδάσκαλος Γεώργιος Παπαδάκης από τον Πρινιά, η Φιλόλογος Μαίρη Μπαριτάκη από τον Χάρακα και άλλοι. Από την εφημερίδα δεν λείπουν χρονογραφήματα διαλέκτου, όπως του Γεωργίου Γρηγ. Σταματάκη, γνωστού όλων μας από το περιοδικό “Κρητικό Πανόραμα”, αλλά και ταξιδιωτική λογοτεχνία έγκριτων επισκεπτών του τόπου, όπως του ομότιμου Καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών-Φιλολόγου-ποιητή Σωκράτη Λ. Σκαρτσή, καθώς και Ποίηση – για να έρθουμε, σιγά-σιγά, στην αμιγή λογοτεχνία. Επίσης, κάτι που εκτιμάται ως σπουδαιότατο είναι ότι, στο 5^ο τεύχος της εν λόγω εφημερίδας, έχει δημοσιευθεί ήδη, μια πρώτη καταγραφή των σπουδαιότερων εκδόσεων των ντόπιων συγγραφέων της περιοχής, με την παράθεση εικόνων των εξωφύλλων των παρουσιαζόμενων βιβλίων – κάτι άτυπα ανάλογο, δηλαδή, με αυτό που επιχειρεί το “Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας” σήμερα, για τον ευρύτερο Δήμο. Μεταξύ μάλιστα των εκεί παρουσιασθέντων βιβλίων, δεν μπορούμε να μην τονίσουμε α) τον αξιολογότατο τόμο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΑΡΑΚΑ Τρεις γενιές… μια ιστορία 1920-2005 (έκδ. Ενιαίας Σχολικής Επιτροπής Γυμνασίου – Λυκείου Χάρακα, 2005), που περιλαμβάνει σπουδαίο αρχειακό, ιστορικό και φωτογραφικό υλικό της Ιστορίας του Σχολείου και β) τον εξαιρετικά καλαίσθητο τόμο ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΑ Μουσικές Φωτογραφίες, που εξέδωσε το 2009 ο πρώην Δήμος Αστερουσίων, με συγγραφέα και επιμελητή τον μακαριστό Σάββα Πετράκη, όπου καταγράφονται οι σπουδαίοι μουσικοί του παλιού καποδιστριακού Δήμου. Οι δύο αυτοί αξιόλογοι, ευπρεπείς τόμοι είναι παράδειγμα προς μίμηση για όλους.[Σήμερα, πρέπει να συμπληρώσουμε και την έκδοση της καλαίσθητης συλλογής λαϊκών παραμυθιών στο εξαιρετικό, εικονογραφημένο βιβλίο-CD με τίτλο Παραμύθι, γιαγιά. Παραμύθια Αρχανών Αστερουσίων (έκδ. Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, 2013), που περιέχει εικονογραφημένα κείμενα και μουσική αφήγηση οκτώ (8) παραδοσιακών παραμυθιών της περιοχής του ευρύτερου Δήμου, καταγεγραμμένων ύστερα από προφορική αφήγηση και μουσικοθεατρική απόδοση κατοίκων του Δήμου, με αφιλοκερδή συμμετοχή και συνδρομή πλείστων, ειδικών και μη, ιδιωτών και Δημοτικών φορέων.]ΙΙΙ.Ερχόμενοι, τώρα, στον λαϊκό λόγο, ας αναφέρουμε ότι τα δημοτικά τραγούδια, τα ριζίτικα, τα μοιρολόγια, οι πολύστιχες ή ολιγόστιχες αφηγηματικές ρίμες και οι άλλες μορφές του λαϊκού λόγου της περιοχής δεν έχουν ακόμα, δυστυχώς, καταγραφεί επίσημα, εξ όσων γνωρίζω. Αρκετά αινίγματα και παροιμίες της περιοχής συμπεριλαμβάνονται στο προαναφερόμενο βιβλίο του Ζαχ. Δ. Καλοχριστιανάκη Ο Πύργος Μονοφατσίου Ιστορία – Θρησκεία – Λαογραφία, κάποιες δε επωδές (γητειές) και παροιμίες, κοινές με την άλλη Ελλάδα, περιλαμβάνονται στα σχετικά βιβλία του Φιλολόγου-ποιητή-Καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών Σ.Λ. Σκαρτσή Η επωδή και Η παροιμία (εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1994 και 1997 αντίστοιχα), καθώς και του φιλολόγου Ανδρέα Λενακάκη Μαγικές επωδοί και καταδεσμοί στη Μεσαρά (εκδ. Αντίλαλος). Παραλλαγές επίσης, τοπικών δημοτικών τραγουδιών υπάρχουν στο έργο του τελευταίου Δημοτικά τραγούδια στη Μεσαρά (εκδ. Αντίλαλος, < http://kritiki-laografia.blogspot.gr/>), καθώς και στο προαναφερόμενο βιβλίο του Διδασκάλου Γιάννη Νικ. Κοκολάκη ΙΧΝΗΛΑΣΙΑ Στα μονοπάτια της Ιστορίας και της Παράδοσης των Πραιτωρίων <https://praitoria.files.wordpress.com/2015/08/praitoria-biblio-teliko_praitoria-biblio-teliko-qxp.pdf>, ενώ τοπικές μαντινάδες περιλαμβάνονται στο προαναφερόμενο βιβλίο του Αντώνη Τσιριγωτάκη Έθιμα στην Κρήτη Ο Κλήδωνας και οι μαντινάδες του.Εδώ, πρέπει να αναφερθεί το εν συνόλω έργο του ποιητή-λαϊκού δημιουργού ΜΑΝΩΛΗ ΛΟΥΛΑΚΗ από την Εθιά, προφορικό κυρίως, του οποίου η ανάγκη διάσωσης και αξιοποίησης τονίζεται επανειλημμένα. Πρέπει επίσης, να αναφερθεί το βιβλίο του μακαριστού, Εθιανού λαϊκού στιχουργού ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΔΑΚΗ με τίτλο Εθιά: Οι ρίζες μας (έκδ. “Συνδέσμου Ανάπλασης Εθιάς”, Ηράκλειο, 1996), μια ριμαδόρικη αφήγηση της ιστορίας των οικογενειών του χωριού, που ανατρέχει μέχρι την Τουρκοκρατία, καθώς ο περιορισμένος αριθμός αντιτύπων μέρους του έργου του μακαριστού, λαϊκού ριμαδόρου ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ από το Δωράκι, σε μια ιδιωτική έκδοση με τίτλο Ο λαϊκός ριμαδόρος Βασίλης Τριγωνάκης, που επιμελήθηκε ο γνωστός φιλόλογος, ποιητής-συγγραφέας Σήφης Κοσόγλου από το Σοκαρά,[μακαριστός επίσης σήμερα, κατά τη δημοσίευση του κειμένου. Ο Σοκαράς συμπεριλαμβάνεται στο Δήμο Γόρτυνας (τέως Κόφινα), πλην όμως, όλοι οι ντόπιοι ξέρουμε ότι ανήκε από πάντα στην «οικογενειακή» περιοχή του “Μονοφατσίου”. Τιμής ένεκεν, ως ελάχιστη, κατά παρέκκλιση αναφορά στο έργο του Σήφη Κοσόγλου, παραπέμπουμε στις εργασίες του: επιμέλειας των βιβλίων του Σταυρονικόλα (Σαλπίσματα, Μαντινάδες και τραγούδια, Τα μοιρολόγια τ’ αδερφού), της Βαγγελιώς Μανουσάκη (Μαριάννα), της Αλεξάνδρας Αξιώτη (Ρίζες Ι), στις πλείστες δημοσιεύσεις του σε εφημερίδες (συνεργάτης της “Τόλμης”) και περιοδικά, τη συμμετοχή του σε Ανθολογίες ποίησης (Της θάλασσας του ταξιδιού και του νόστου, εκδ.-επιμ. Μαν. Κυριάκη, Ηράκλειο. Ανθολογία Κρητικής Ποίησης1950-2007, Συμπόσιο Ποίησης, εκδ. Ταξιδευτής, 2007, κ.λπ.), στις ιστορικές, λαογραφικές και λογοτεχνικές εργασίες του (Δημήτρης Εμίρης – Θοδωρής Κανταρτζής, δυο ηρωικές μορφές της Κάσου Δωδεκανήσου.Σοκαράς, 17 Αυγούστου 1944), στα ποιητικά βιβλία του με τίτλους Ποιήματα Λυρικές στιγμές στην Κάσο και Λυρικές στιγμές της πόλης μου (Ηράκλειο, 2010), καθώς και στα ιστορικά βιβλία του Ο Αη Γιώργης του Σοκαρά (Σοκαράς, 2013), Μάνες Θρηνωδοί του Σοκαρά (2013) και Το Βελούλι της Ιστορίας και της αντίστασης (β΄ έκδ. Ηράκλειο, 2016).]Λαϊκή συγγραφέας από το Ροτάσι (Εθιά), η ΜΑΡΙΑ ΜΙΧ. ΚΑΛΕΝΤΑΚΗ το γένος Μαθιουδάκη. Συνέγραψε βιβλίο βιογραφίας μοναχού της Ι.Μ. Καλλέργη Καστελλίου, με τίτλο Ο μακαριστός πατέρας Ιερόθεος, ο άνθρωπος της αγάπης και της συγγνώμης (Αθήνα, 2003). Απλή γυναίκα του λαού, έχει δημοσιεύσει άρθρα, τραγούδια και ρίμες στην εφημερίδα “Πατρίς” του Ηρακλείου και “Αντίλαλο” της Μεσαράς. [Σήμερα, η Μαρία Καλεντάκη έχει δημοσιεύσει και το βιβλίο Εθιά… πώς να σε ξεχάσω! (Ηράκλειο, 2013), με πηγαίες, λαογραφικές μνήμες από το χωριό της.]Λαϊκός συγγραφέας από τον Αχεντριά είναι ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ (ΤΖΑΜΠΑΝΤΩΝΗΣ), γνωστός ως εκδότης της 15/νθήμερης πολιτικο-σατυρικής εφημερίδας “Το κολλητήρι”, έμμετρου κυρίως λόγου (1987 και εξής), καθώς και για τα τραγούδια, ρίμες, νεοριζίτικα και μαντινάδες του. Διετέλεσε Πρόεδρος της Κοινότητας Αχεντριά επί δύο τετραετίες (1982-1990) και έχει εκδώσει το βιβλίο Τσούτσουρας και Φλυτζανοχαραλάμπης (Αθήνα, 1976). Υπάρχουν επίσης λαϊκοί συγγραφείς της περιοχής των Αστερουσίων, που δεν κατέστη δυνατόν να βρούμε τα βιβλία τους, πλην όμως τους αναφέρουμε για τη βοήθεια μιας μελλοντικής έρευνας, όπως ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ από το Ροτάσι με ένα βιβλίο θρησκευτικού περιεχομένου, ο ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΑΓΚΟΥΦΑΚΗΣ, η ΒΑΓΓΕΛΙΩ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗ, ο βραβευμένος λαϊκός στιχουργός, Διδάσκαλος ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ από το Ροτάσι με δημοσιευμένη εισήγηση για τη Μαντινάδα σε Πρακτικά σχετικού Συνεδρίου στα Ανώγεια, [καθώς και όλοι οι λαϊκοί στιχουργοί του τόπου, οι οποίοι έχουν συμμετοχή σε μουσικά άλμπουμ καλλιτεχνών της κρητικής μουσικής και αναφέρονται στην εργασία της υπογράφουσας το παρόν κείμενο με τίτλο Η στιχουργική χαρτογράφηση των Αστερουσίων, δημοσιευμένη στο <https://cretapress.gr/>].Η κυριότερη εκδοχή, βέβαια, του λαϊκού λόγου είναι η ντόπια λαϊκή μαντινάδα. Ο ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ (ΜΙΧΑΛΟΜΠΑΣ) από την Πλακιώτισσα είναι ένας από τους λίγους μαντιναδολόγος του παλιού Δήμου Αστερουσίων που εξέδωσε τα έργα του όταν ήταν εν ζωή. Γνωστές από τη δισκογραφία οι μαντινάδες του, μελοποιημένες από παλιούς και νεώτερους αξιόλογους μουσικούς, μαζί με ποιητικούς του στίχους κυκλοφορούν σε δύο βιβλία του, το δεύτερο με τίτλο Θλιμένη χαραυγή (εκδ. Σείστρον 2003, β΄ έκδοση 2007). (Στα πεζά συγγραφικά έργα έχουμε τη δυνατότητα να διαγνώσουμε σε τι αναφέρονται. Επειδή στα ποιητικά δεν έχομε τη δυνατότητα, θα παραθέσουμε, ενδεικτικά, στίχους.)Φεγγάρι τόσα μυστικά που σου ’χομε ’πωμένανα μη σ’ ακούσω μια φορά να ξεστομίσεις ένα. /Είναι δεντρά π’ όντε φυσά, το ’να τ’ αλλού θ’ αγγίξειμόνο για μας δεν έκαμε καιρό να μας-ε-σμίξει. /Ποιο κύμα φέρνει τη χαρά να πα να κάτσω ανάδιανα το λουστώ να σβήνουνε του πόνου τα σημάδια. /Νύχτα, σε σένα θα το πω το μυστικό μου πάλι,γιατί τσ’ αυγής ανε το πώ, στη φόρα θα το βγάλει. /Γιάιντα στον τόπο π’ αγαπώ ό,τι κι α δω μ’ αρέσεισα να ’μαι στον Παράδεισο και κάθομαι στη μέση.(Γιώργης Σταυρακάκης-Μιχαλόμπας)Η προφορική, όπως είπαμε, αστερουσιανή μαντινάδα έχει δικό της ιδιαίτερο χρώμα και εκφορά. Γι’ αυτό, το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας έχει ήδη αποφασίσει (σε συνεργασία ίσως με το Δήμο μας) μια ιδιαίτερη εκδήλωση για τη μαντινάδα και σας το ανακοινώνουμε ως πρόσκλησή σας. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν θα αναφερθούμε εκτενώς στο θέμα απόψε – ας είμαστε όλοι εκεί να μιλήσουμε με τις μαντινάδες και σατυρικές ρίμες του Μανώλη Λουλάκη και τόσων άλλων Αστερουσιανών δημιουργών. Ας αναφέρουμε όμως, ότι οι στιχουργοί Μανώλης Γαρεφαλάκης και Νικήτας Βαϊλάκης (Ροτάσι), Κώστας Παπαδάκης (Δωράκι) και Γιώργης Σταυρακάκης-Μιχαλόμπας (Πλακιώτισσα) συμμετέχουν με μαντινάδες τους στον τόμο Ανθολογία κρητικής ποίησης 1950–2007 του Συμποσίου Ποίησης (Ταξιδευτής, 2007). IV.Έχουμε ήδη, όμως, έρθει στην Ποίηση, η οποία κατάγεται από τη μαντινάδα και το δημοτικό τραγούδι και οφείλει, έτσι κι αλλιώς, τη φύση της σ’ αυτά, μια και είναι έκφραση ή τουλάχιστον ξεκίνησε ως έκφραση της φυσικής ζωής. Οι Αστερουσιανοί ποιητές είναι αρκετοί. Ξεκινώντας από την έδρα του παλιού Δήμου, τον Πύργο:Ο ΝΙΚΟΣ ΑΒΑΝΙΔΗΣ σπούδασε στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και εργάστηκε για αρκετά χρόνια ως μουσικός παραγωγός στο ραδιόφωνο. Από τις εκδόσεις “Tο ροδακιό” κυκλοφορούν τα ποιητικά του βιβλία Χωρίς γενιά (1997) και Ένα ποτήρι νερό(2000). Το τρίτο του βιβλίο ποίησης κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Στοχαστής” και έχει τον τίτλο Η επόμενη μοναξιά είναι καλύτερη (2006). Τα πρόσφατα έργα του καταπιάνονται με μορφή ποίησης που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως “γνωμική ποίηση”, εκφερόμενη με ολιγόστιχα ποιήματα που ομοιάζουν με αφορισμούς και γνωμικά. Το έργο του Χωρίς γενιά είναι αμιγής ποίηση: … Τη μέρα εκείνη/το παιδί βγήκε/για κυνήγι/ έπιασε ένα λαγό και μια καινούργια λέξη// το λαγό τον έφαγε η λέξη τον έφαγε.Από το είδος των γνωμικών, μονόστιχων ποιημάτων: Ο κόσμος είναι γεμάτος από αλήθειες και κακές μεταφράσεις.Μια φορά πολιτισμένος, πολιτισμένος για πάντα.Συμπληγάδες φίλοι.Το καλύτερο ταξίδι το κάνεις με το τρένο που έχασες.Αν δεν μπορείς να πιείς νερό απ’ το ποτήρι πιες από την πηγή.Το σύμπαν είναι ο διπλανός μας.Εκπαίδευε και βασίλευε.Η ΝΑΤΑΛΙΑ ΤΑΜΙΩΛΑΚΗ, επίσης από τον Πύργο, είναι Δικαστικός στο Διοικητικό Πρωτοδικείο, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό δίκαιο. Με το βιβλίο της Λόγου χάριν (εκδ. Οσελότος, 2012), καταθέτει:…Εδώ στον τόπο των Αρχαίων, βαρύ το χάλκεον χέρι/ της σιωπής/καθένας το αισθάνεται/…Τα πράγματα αλλάζουν συνεχώς, εδώ,/ στον τόπο των Αρχαίων./Συντηρητικών και προοδευτικών. (Πατριδογνωσία)Τοπίο άγριο και ξηρό. Σε μέρη δίχως μνήμη./ Στην άκρη, λίγες πέτρες, με σκληρές γωνίες κι εσοχές κρυφές./Όπως οι σκέψεις, χαμένες μες τη θάλασσα/… (Νόστιμον ήμαρ)…θα παρατάξουμε/ τα τόσα γιατί που μείναν/ αναπάντητα/έτσι θα πετάξουμε μαζί, / πιο πέρα απ’ το μαύρο,/ ως την Ελευθερία,/ στο φως, στο φως, στο φώς! (Επιτάφιος)[Σήμερα, η Ναταλία Ταμιωλάκη έχει εκδώσει, επί πλέον, το ποιητικό βιβλίο με τίτλο Τα πρώτα και τα έσχατα, από τις ίδιες εκδόσεις.]Από τον Πύργο, ας αναφέρουμε και τον νεαρό Μουσικό ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΟΛΙΟ, που δημοσιεύει στο διαδίκτυο ποιητικά, μελοποιημένα από τον ίδιο στιχουργήματα.Από το Χάρακα είναι ο ποιητής-Μαθηματικός στο Λύκειο Ασημίου ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΨΑΡΑΚΗΣ. Δεινός αναρριχητής-ορειβάτης, παίζει εξαιρετικό μαντολίνο, διατηρεί το διαδικτυακό blog < http://psarakis–k.blogspot.gr/> και έχει δύο, υπό έκδοση συλλογές με τίτλους Μορφές του χρόνου και Από τα τετράδια του Β.Κ. Συμμετέχει στον τόμο Ποιητικός πυρήνας: Ανθολογία των εκδόσεων “Ενδυμίων” (2012), με την ενότητα ποιημάτων “Το φως ως ιμάτιον και άλλα έξι πέπλα”.«Γεννήθηκα στο χωριό κάτω από τον αρχαίο βράχο», μας λέει στο ποίημα «Η Γραφομηχανή». Σκόρπιοι στίχοι του:…Κάπου εδώ πρέπει να τριγυρίζει/ ίσως να κοιμάται εδώ τις νύχτες./ Εδώ τον εγκατέλειψα/ όταν ήταν δέκα χρονών./ …Αν συναντηθούμε στο έρημο σχολείο/ ή στον ποταμό με τα πλατάνια/ και με κοιτάξει στα μάτια,/ θα κάμει μια αβέβαιη κίνηση/ σα μια στιγμή, μια ελάχιστη στιγμή/ να μ’ αγκαλιάσει/ ίσως φανεί στο βλέμμα του/ η απίστευτη αγάπη/ και θα χαθεί. //Μάλλον κοιμάται εδώ τις νύκτες.// Στα πεταμένα έγγραφα βρήκα το ενδεικτικό του/ με τ’ όνομά μου.(Οι άνεμοι της ερημιάς)Σε άλλο ποίημα, με τίτλο «Ελεύθερο»: Χθες, στο καφενείο στο Χάρακα/με τους καπετάνιους στους τοίχους/ και τους πεθαμένους λυράρηδεςκατά την δεκάτη νυχτερινή/ήρθε/ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης./Κάθισε μόνος με την πλάτη στον τοίχο…/Ήμασταν εμείς που λέγαμε για τα μνημόνια,/αυτός, σιωπηλός/και μια παρέα αγροφύλακες/ πιο πέρα.Τον κεράσαμε κρασί/ – εμείς πίναμε ρακές – /και τα μεσάνυχτα σηκώθηκε να φύγει./Τον ξεπροβοδίσαμε/και στο σκοτεινό χωριό,/το πλακωμένο από την καινούργια φτώχεια/ένας-ένας του φιλήσαμε το χέρι./Έφυγε και στα σύννεφα/αρμένισε ένα καινούργιο φεγγάρι.Ο ΝΙΚΟΣ Γ. ΨΑΡΑΚΗΣ είναι επίσης από το Χάρακα και Μαθηματικός. Έχει υπό έκδοση τη συλλογή Δέκα ποιήματα για το άρρητο. Συμμετέχει στον τόμο Ποιητικός πυρήνας: Ανθολογία της ομώνυμης ποιητικής ομάδας, των εκδόσεων Ενδυμίων, 2012, με την ενότητα «Αποθήκη λησμονημένων ποιημάτων»: Και έπρεπε να πιστέψω/ ότι ο γλάρος πάνω απ’ τη θάλασσα/ ήξερε πιο καλά την ιστορία μου/ κι ο βράχος στ’ ακρωτήρι/ ήταν ο πιο κατάλληλος να μου διδάξει/ την αντοχή των ανέμων./…/ Το παλιό και το νέο έπρεπε από τούδε να ζουν μαζί./… (Γενέθλια)Ό,τι δεν μπόρεσε να ερμηνευτεί/έμενε σ’ ένα όμορφο σκοτάδι (Από τα Δέκα ποιήματα για το Άρρητο)…γλυκιά Ραχήλ οδήγησέ μας στην πατρίδα. (Ερωτικό Ι)Ο ΜΑΝΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ γεννήθηκε στο Χάρακα, ζει στο Ηράκλειο και είναι Ιατρός, Παιδοχειρουργός Γ΄ Χειρουργικής του “Βενιζελείου” Νοσοκομείου, δρ Ιατρικής του Πανεπιστημίου Erlangen-Nürnberg Germany, δρ Φιλοσοφικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ερευνητής Ιστορίας της Ιατρικής και της Ιατρικής Γλωσσολογίας, και Διδάσκων στην Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικές εργασίες σε ιατρικά περιοδικά και πλείστα λογοτεχνικά άρθρα, κριτικές, δοκίμια και ποιήματα στην εφημερίδα “Πατρίς” του Ηρακλείου και αλλού, όπως αναφέρονται αυτά λεπτομερώς στον προσωπικό του διαδικτυακό τόπο <http://paidoxeirourgos.com>. Ποιητικά έργα του συμπεριλαμβάνονται στην Ανθολογία ποίησης Της θάλασσας του ταξιδιού και του νόστου (εκδ.-επιμ. Μαν. Κυριάκη, Ηράκλειο). Συμμετέχει στο συλλογικό έργο Μνήμη του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου (1912-1991)(Δόμος, 1993). Έχει υπό έκδοση τον ποιητικό τόμο με τίτλο Ιχνηλασία πρώτη.Ο γλυκασμός εφτάυπνου ονείρουχιλόφυλλο λευκάνθεμο. – Κοιμάται η Παναγιά.Του εστραγκόν χλωρόφυλλα στη χτενισμένη κόμησυστάδες του πελαργονιού, που χλώρισαν στο δάκρυ Τηςμιας πέρλας ρουμπινάτης. – Κοιμάται η Παναγιά.Και ο Δεκαπενταύγουστος μέσα στο μπρικαντίνιπλασμένος μ’ αγλαόνημα, με ήλιο και μ’ αλμύρατου καπετάνιου τάσιμο στο φλόκο κρεμασμένοςκι όρτσα αριβάρει στο νησί – που κοιμάται η Παναγιά. (Οψιανθή, «Δεκαπενταύγουστος»)Ο ποιητής ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ, Διευθυντής του μουσείου “Λυχνοστάτης”-Δικηγόρος-Σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ μικρού μήκους είναι Χαρακιανός γαμβρός. Σκηνοθέτησε και επιμελήθηκε διαδραστικούς δίσκους (cd-rom Τεχνολογία ναι, Παράδοση ναίσκε, dvd-rom Ο κύκλος της ζωής), ταινίες μικρού μήκους (Δε βάφουν όλα τα φυτά…, Ο κήπος της ψυχής, Το άρωμα της Παράδοσης, Λαξεύοντας το σκοτάδι, Η  κρητική κατοικία σε 3 διαστάσεις) και τα ηχοράματα Κρήτη, νήσος ψυχή, Σαν ξενάγηση, Σαν παραμύθι, Ανοίξετε τον κλήδονα, Το χρώμα στη ζωή μας, Ωδή στο φως, Των ομαθιών μου μάτια (<www.lychnostatis.gr >).Ποιήματα και κινηματογραφικές μελέτες του έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά. Συμμετέχει στον συλλογικό τόμο Κρήτη και λαϊκός πολιτισμός (Ταξιδευτής, 2007) και ποιήματά του συμπεριλαμβάνονται στην προαναφερόμενη Ανθολογία κρητικής ποίησης 1950-2007. Το ποιητικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης 2005, με τίτλο Συνδρομητής εικόνων. Σκόρπιοι στίχοι: Το ποίημα είναι ένα κερί / που του δίνεις την ευχή σου και ανάβει… Σε καθρεφτίζει μες στον πόνο / λιγοστεύοντας τον καημό /μακραίνοντας την αγάπη (Κερί)Είσαι ένα γράμμα που όλο ξεφεύγει/ και γίνεται ποίημα…/ Είσαι το ποίημα που υποφέρω πάντα/ το γράμμα που ξεφεύγω. (Το γράμμα).Διάβασέ με μια φορά από το τέλος. (Τυφλή ανάγνωση)«Κάποια νύχτα/ δεν θα γυρίσω /Νύχτα στη νύχτα θα είμαι/ Σκοτάδι πρωί /Λάμπα αναμμένη στο καταμεσήμερο/Σαν παρεξήγηση φωτός/ Σα σινιάλο». (Σινιάλο)Με τη ΜΑΙΡΗ ΜΠΑΡΙΤΑΚΗ, σύζυγό του, Φιλόλογο από το Χάρακα, έχουν επιμεληθεί διαδραστικούς δίσκους λαογραφικού περιεχομένου και όλες τις εκδόσεις του Μουσείου “Λυχνοστάτης”, μεταξύ των οποίων και το παιδικό βιβλίο Πανηγύρι με τη γύρη (έκδ. Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Μουσείου “Λυχνοστάτης”, 2003), εικονογραφημένο από τα παιδιά του κέντρου ΑμεΑ “Ζωοδόχος Πηγή”, με παράρτημα παιχνιδιών και ασκήσεων. Πρόκειται για ένα ταξίδι στη φύση και τη ζωή που υπερβαίνει την αναπηρία αλλά και στη χαρά από την αίσθηση της προσφοράς, που παρουσιάστηκε στο θέατρο, το 2005, διασκευασμένο από μαθητική θεατρική ομάδα. Το βιβλίο κρίθηκε κατάλληλο και προτείνεται από το Υπουργείο Παιδείας (αρ. Απόφ. ΥΠΕΠΘ 88988/Γ7/9-8-2007) για τις σχολικές βιβλιοθήκες της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η Μαίρη Μπαριτάκη συμμετέχει στον συλλογικό τόμο Κρήτη και λαϊκός πολιτισμός (Ταξιδευτής, 2007).Θ’ ανεβούμε λίγο, στ’ Αστερούσια: Από τους Παρανύμφους είναι ο ποιητής ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΜΙΧΕΛΑΚΗΣ του Αντρέα, Εκπαιδευτής οδήγησης, μετά από υπαλληλική θητεία στον Ο.Σ.Ε. Δημοσίευσε άρθρα και χρονογραφήματα σε εφημερίδες (“Τόλμη” και αλλού), ποιήματα σε ανθολογίες (προαναφερόμενη Ανθολογία Κρητικής Ποίησης 1950-2007) και περιοδικά (“Κεδρισός” τχ. 2^ο/2011 κ.λπ.). Λογοτεχνικά του κείμενα μεταδόθηκαν από την Ε.Ρ.Α. Ηρακλείου, στην εκπομπή “Αναζητώντας”, την οποία επιμελείτο ο ίδιος επί 4ετία. Η ποιητική συλλογή του Σορόκο Λεβάντες κυκλοφόρησε το 2011 από τις εκδόσεις Ταξιδευτής και μυρίζει αστερουσιανό, νοτιοανατολικό άνεμο (σορόκο λεβάντες), θυμάρι, ανθισμένο ασπάλαθο και φασκόμηλο: Στον ίσκιο της μεγάλης καρυδιάς/υπολείμματα κουρελούς/ διατηρούν φρέσκο το δεκαπεντασύλλαβο (Το βλέμμα του ίσκιου)Μπορούμε να φτάσουμε/ σου έλεγα στην άλλη όχθη/ του ποταμού./ Θα μας βοηθήσει μια σανίδα/ απ’ την ξηλωμένη παράγκα/ του παππού.(Στοχασμοί)Φοράω το πέλαγος/ κατάσαρκα/ κι ένα κλαδί ελιάς/ για να μιλάμε (Ακατάληκτα σκαλοπάτια)Ανοίγω κρυφά το παλιό πιθάρι/ στα δάκτυλά μου ο Μάης γελάει… (Μπλεγμένα αρώματα)Και με το παίξε γέλασε/ πάει μισός αιώνας// Στο λευκό χαρτί καμαρώνω/ τ’ άλογά μου/ …/γλιστράω στο σώμα σου/ καθώς στίχο αλλάζω/ Τ’ άλογά μου/ αταξίες που μεγάλωσαν/ ανεβαίνουν στα χέρια σου/ στο γυμνό σου ώμο/ γαυριάζουν στο στήθος σου/ και κραδαίνουν περήφανα/ τον θάνατο. (Τ’ άλογά μου)Από τους Παρανύμφους έλκει την καταγωγή της και η ΓΙΩΛΑ Μ. ΕΠΙΤΡΟΠΑΚΗ. Σπούδασε στη Γερμανία λογοτεχνική μετάφραση και στο Ε.Α.Π. Ευρωπαϊκό Πολιτισμό. Δημοσίευσε ποιήματα σε Ανθολογίες (Ανθολογία ποίησης 1^ο Φεστιβάλ Ποίησης Θεσσαλονίκης, εκδ. Υδρόγειος, 2005 και στην προαναφερθείσα Ανθολογία Κρητικής Ποίησης 1950-2007) και σε περιοδικά, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στίχοι της από το ποίημα «Φυλαγμένα Καλοκαίρια»:Σ’ ανάγλυφη πίστα/ από άμμο και φύκια/με τροπική επιθυμία/ ευδοκίμησε η ένωση//στων ματιών το βένθος/ ο Λόγος έμβιος/ηδυπαθής/καθώς τα χείλη/ σφράγιζαν τον όρκο//Κάθε που σουρουπώνειο Χρόνος την Αλήθεια κέκτηταιΤην πάσα/ …/ Με πάπυρο σεντόνι τυλιγμένηΒρέθηκε στο μπαούλοχτες βράδυ η Αγάπη…Τέλος, πριν κλείσω με μια μικρή αναφορά στο έργο της συντοπίτισσάς σας-ομιλούσας, να σημειώσω ότι, εκτός των αναφερόμενων έργων και δημιουργών, ίσως θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνονται και άλλοι που ίσως μας διαφεύγουν, και για τους οποίους σχετικά, επαναλαμβάνω, καλούμαστε όλοι να ενημερώνουμε, για να συνταχθεί ένας όσο το δυνατόν πληρέστερος, και διαρκώς ενημερωμένος κατάλογος των συγγραφέων του Δήμου μας και των έργων τους.Η ταπεινότης της ομιλούσας, λοιπόν, ΒΟΥΛΑ Γ. ΕΠΙΤΡΟΠΑΚΗ, μεταξύ δημοσιεύσεων σε ποιητικές Ανθολογίες (προαναφερόμενη Ανθολογία Κρητικής Ποίησης 1950-2007, Agora Antologia letteraria Speciale Grecia, δίγλωσση έκδ. EdizioniUniversum, Messina, Italia, 2005 κ.λπ.), σε λογοτεχνικά περιοδικά (“Φηγός”, “Μανδραγόρας”, “Κεδρισός”, “Τεχνοπαίγνιον”, “Μπιλιέτο”, “Κρητικοί Ορίζοντες”, “Νουμάς”, “Η φωνή των Τριών Εκκλησιών”, “Κουάριος”, “Πάπυρος”, “Κελαινώ”, “Εποχές”, “Αντίποδες”, αγγλικά, έκδ. MelbourneAustralia, “TheWorldPoetsQuarterly”, έκδ. ChongqingCityChina στα αγγλικά), σε Πρακτικά ελληνικών και ξένων επιστημονικών και λογοτεχνικών Συνεδρίων (“Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας”, “Συμποσίου Ποίησης”, “Griechisher Kunst Und Leteratur Verein” München Deutschland, 2003 κ.λπ.), όπου δημοσίευσε ποίηση, επιστημονικές και λογοτεχνικές εισηγήσεις, άρθρα και δοκίμια, παρουσίασε και επιμελήθηκε βιβλία, συμμετείχε σε τοπικές και διεθνείς εικαστικές διοργανώσεις, σκηνογράφησε θεατρικές παραστάσεις, μα κυρίως, συγγράφει …δικόγραφα ως μαχόμενη Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, εκπροσωπώντας τις “Νομικές Υπηρεσίες www.Zygos Law.com/gr” που ίδρυσε στο Ηράκλειο. Το ζητούμενο στα έργα της, αν επιτρέπεται να υπάρχει ζητούμενο – στην ποίηση κυρίως – είναι να διαφανεί η Αιτιώδης σχέση του Νόμου με τον Λόγο, η σχέση δηλαδή, της Φύσης του ανθρώπου με τους θεσμούς και τη Γλώσσα. Τα ποιητικά βιβλία της Πράξη και Σκανδιναβικός περίπατος κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ταξιδευτής (2007, 2008).[Σήμερα έχει εκδώσει, επί πλέον, από τις ίδιες εκδόσεις, την ποιητική τριλογία ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (Ταξιδευτής, 2016).] Και, για να δικαιολογήσω την αυτο-αναφορά με στίχο, κατάγομαι και μεγάλωσα στο: … λαγκαδοστόλιστο χωριό/ που διώχνει το μεράκι/ αν ανεβώ τους μύλους του/ π’ αλέθουν το σαράκι/ και το πετούν σκόνη νερού/ στης φτερωτής τον κύκλο/ απ’ το νερό του ποταμού/ ως το πλατάνι του κισσού/ π’ ανέβαινα παιδάκι// Απάνω μου το κουβαλώ/ και περπατώ και τραγουδώ/ και το καταλαβαίνω/ κάθε που σούρουπο δεχθώ τ’ αστέρια/ στο Δωράκι. (Πράξη, Animus Testandi, «Δωράκι»)V.Αγαπητοί φίλοι, οι ντόπιοι συγγραφείς και ποιητές κινούνται γύρω μας και ζουν την καθημερινή ζωή όλων μας, μαζί με τους στίχους και τις γραμμές τους. Όλοι τους, με το σύνολο των πνευματικών ανθρώπων του ευρύτερου Δήμου, στηρίζουν την πνευματική, πρώτη γραμμή του τόπου κατά τους δύσκολους καιρούς που ζούμε. Οι περισσότεροι τυγχάνουν πολλαπλώς δραστήριοι και βραβευμένοι. (Η αναφορά των βραβείων αποφεύχθηκε σκοπίμως). Ανθολογημένοι και πολυπράγμονες, στηρίζουν και δημιουργούν πολιτισμό στον τόπο μας. Τον Πολιτισμό, που μας ενώνει απόψε, εδώ, στη γνωριμία και τη χαρά μιας συλλογικής συνεύρεσης, που οφείλεται στη Γραφή. Ας ευχηθούμε να ακολουθήσουν σοβαρά συγγραφικά έργα στην περιοχή, και να υπάρξουν στο μέλλον κι άλλες, παρόμοιες πνευματικές προσπάθειες και ειδικοί μελετητές, που θα ασχοληθούν με τη δημιουργία και τη συγγραφή στο Δήμο μας.Το “Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας” και ο “Δήμος Αρχανών-Αστερουσίων” στήριξαν και στηρίζουν τη λογοτεχνική δημιουργία και τον Πολιτισμό. Τους ευχαριστούμε, με ευχές για ευόδωση στο έργο τους. Ευχαριστούμε, τέλος, την χορηγό επικοινωνίας Ε.Ρ.Α. Ηρακλείου για την προβολή της εκδήλωσης, όσους βοήθησαν και όλους τους παρευρισκόμενους στην αποψινή παρουσίαση, για τη δημιουργική σας συμμετοχή. Ευχαριστώ. Αρχάνες, 8-7-2012Βούλα Επιτροπάκηepitropaki@zygoslaw.gr[Σήμερα, κατά τη δημοσίευση του κειμένου, εκτός από τα προαναφερθέντα, νεώτερα βιβλία των συμπεριλαμβανόμενων συγγραφέων, ο Κατάλογος έχει εμπλουτιστεί με τις εξής μεταγενέστερες εκδόσεις:

• ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΤΣΑΠΡΑΚΑΚΗ Αχεντριάς Δυο κοντάρια κάτω από τον ουρανό Τοπωνύμια, οικογένειες, σόγια, άσβεστες μνήμες (Ιούνης 2015, με φωτογραφίες Ν. Μαθιουδάκη), στο οποίο ο συγγραφέας καταθέτει μεράκι, γνώσεις, την εμπειρία και την αγάπη του για τον Αχεντριά, κάνοντας γνωστά στους νεώτερους τα σόγια-οικογένειες, τα έθιμα, επαγγέλματα, τις εκκλησίες και τα μοναστήρια της περιοχής, τα τοπωνύμια, μορφολογικά χαρακτηριστικά, υδρογραφικά στοιχεία κ.λπ. του χωριού του.
• ΆΝΝΑΣ ΣΚΑΝΔΑΛΑΚΗ (από τον Χάρακα), Αλλοτινοί μου στοχασμοί και αγάπες μου μεγάλες (Ηράκλειο, Τυποκρέτα, 2015, επιμέλειας Κωστή Βενιανάκη), ένα βιβλίο με ρίμες και μαντινάδες, απ’ όπου, ενδεικτικά, οι παρακάτω:

Χίλια πανεπιστήμια αν είχα εδά βγαρμέναόσα μου δίδαξε η ζωή δε θα ’χα μαθημένα./Το δαχτυλίδι τσ’ αθρωπιάς φόριε σαφή στη χέραεις τση ντροπής το πέλαγος να μη βρεθείς μια μέρα./Αυτός που χτίζει μια φωλιά με πέτρες του συφέρουφτηνά και λίγα τα θωρεί όσα κι αν του προσφέρου./Κι αν βγεις ψηλά τα χαμηλά πάντα σου να ξανοίγεις γιατί εκειά ’σουνε κι εσύ πριν βρεις καιρό και φύγεις./Παράδοση είναι ν’ αγαπάς και να ψηφάς τσι κόπους απού ’βρηκες κληρονομιά ’πο τσι παλιούς αθρώπους. ]

i^ Η εν λόγω εκδήλωση με θέμα «Μνήμη Μανόλη Λουλάκη – Συνομιλία με τους στιχουργούς των Αστερουσίων» πραγματοποιήθηκε από το “Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας” στην αίθουσα “Ανδρόγεω” του Δήμου Ηρακλείου, την 12-11-2012. Βλ. Βούλας Επιτροπάκη «Η στιχουργική χαρτογράφηση των Αστερουσίων», δημοσιευμένη στο <https://cretapress.gr/>.

ii^ Βλ. Άρης Δικταίος «Θεωρία συγχρόνου ποιήσεως», στο Περί Ποιήσεως, εκδ. Φέξη, 1962, σ. 71.