Κορωνοϊός: 10 λόγοι που έχουμε τόσο γρήγορα εμβόλια

Σε άρθρο του στην εφημερίδα Guardian, ο καθηγητής Παιδιατρικής στο Bristol Children’s Vaccine Centre, Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, Adam Finn, εξηγεί τους καθοριστικούς παράγοντες που συνέβαλαν στο να αναπτυχθούν σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα εμβόλια κατά της νόσου Covid-19, συνοψίζοντας σε 10 βασικά σημεία τους λόγους που αυτό κατέστη δυνατό.

1. Ήταν αναμενόμενη μια πανδημία

Η εμφάνιση του νέου κορωνοϊού και το ξέσπασμα της ασθένειας Covid-19 δεν ήταν κάτι που εξέπληξε τον πλανήτη. Μια πανδημία, κάποια στιγμή στο κοντινό μας μέλλον, ήταν αναμενόμενη και τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και η επιστημονική κοινότητα, διεθνείς φορείς, ινστιτούτα, εταιρείες και ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της υγείας και της οικονομίας είχαν ήδη σχεδιάσει τρόπους αντιμετώπισης, αντλώντας εκ των προτέρων και τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για μια πρώτη αντίδραση. Ο CEPI (Συνασπισμός για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας) ιδρύθηκε το 2017. Μόλις ξέσπασε η πανδημία της Covid-19 ήταν ήδη έτοιμος. Επιπλέον, φαρμακευτικές εταιρείες και εκπαιδευτικά ιδρύματα, ανάμεσά τους η BioNTech, η Moderna και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εργάζονταν ήδη πάνω στις νέες τεχνολογίες δημιουργίας εμβολίων χρησιμοποιώντας γενετικούς κώδικες ήδη αναγνωρισμένων παθογόνων ιών αλλά και του καρκίνου, δοκιμάζοντας την αποτελεσματικότητά και την ασφάλειά τους ήδη κάποια χρόνια πριν.

2. Η Κίνα «ταυτοποίησε» τον νέο κορωνοϊό πολύ νωρίς

Ο καθηγητής Yong-Zhen Zhang από το ερευνητικό πανεπιστήμιο Fudan στη Σανγκάη και οι συνεργάτες του, κατάφεραν να απομονώσουν από τις πρώτες κιόλας περιπτώσεις ασθενών με Covid-19 τη γενετική ακολουθία του RNA του ιού και φρόντισαν το ίδιο γρήγορα να τη γνωστοποιήσουν στον υπόλοιπο κόσμο. Άμεσα κινήθηκαν και οι διαδικασίες δημιουργίας ενός εμβολίου. Από τη στιγμή που είχε αναγνωριστεί η νουκλεοτιδική αλληλουχία του ιού (ο κώδικας που χρησιμοποιεί ο ιός για να αναπαραχθεί και όχι απλά ένα στέλεχος του ιού) – ουσιαστικά μια σειρά γραμμάτων που μπορούσαν να σταλούν σε ένα κείμενο word, επέτρεψε τον σχεδιασμό και τη δημιουργία ενός εμβολίου στον «μισό» χρόνο.

3. Οι οικονομικοί πόροι που διατέθηκαν ήταν τεράστιοι

Οι επιστήμονες που επιφορτίστηκαν τη δημιουργία αποτελεσματικού εμβολίου είχαν άμεσα στη διάθεσή τους τούς απαιτούμενους οικονομικούς πόρους. Τυπικά, η εξασφάλιση πόρων για έρευνες για την ανάπτυξη νέων εμβολίων είναι μια γραφειοκρατική, χρονοβόρα διαδικασία, είτε προσπαθούν να πείσουν επενδυτικούς φορείς ή φιλανθρωπικά ιδρύματα, είτε τα δικά τους συμβούλια ή ανεξάρτητους επενδυτές. Με το υγειονομικό και το οικονομικό κόστος μιας πανδημίας για όλα τα κράτη να είναι ανυπολόγιστο, ενεργοποιήθηκαν αυτόματα όλοι οι πιθανοί και απαιτούμενοι πόροι για το εμβόλιο που θα την αναχαίτιζε, ενώ ο CEPI ήταν ήδη έτοιμος να υποστηρίξει άμεσα τις πιο αξιόλογες προτάσεις.

4. Οι «τυπικές» διαδικασίες επισπεύστηκαν

Η διαδικασία σύνταξης των πρωτοκόλλων για τις κλινικές δοκιμές αλλά και για τις απαραίτητες εγκρίσεις απλουστεύτηκαν και επισπεύστηκαν. Συνήθως αυτή είναι η πιο «αργή» φάση στην παραγωγή ενός εμβολίου, με τις εμπλεκόμενες επιτροπές και αρμόδιους φορείς να πρέπει να ορίσουν αρχικά το «ηθικό» πλαίσιο το οποίο πρέπει να προσαρμόζεται σε κάθε μια από τις άπειρες προτάσεις που συσσωρεύονται. Αυτή τη φορά όμως, με τους ερευνητές να εργάζονται νυχθημερόν με επιπλέον προσωπικό και ενισχυμένες ομάδες, οι αιτήσεις που έστελναν στις επιτροπές αξιολογούνται κατά προτεραιότητα και εντός 24ωρου. Όλοι οι εμπλεκόμενοι, δηλαδή, εργάζονταν στους διπλάσιους χρόνους παρακάμπτοντας τυπικά ζητήματα.

5. Οι δοκιμές του εμβολίου ξεκίνησαν άμεσα

Έμπειρες ομάδες επιστημόνων ήταν έτοιμες να ξεκινήσουν τις δοκιμές των εμβολίων κατά του Covid-19. Στη Βρετανία, υπήρχαν ήδη 4 κέντρα έτοιμα να δοκιμάσουν το εμβόλιο της Οξφόρδης, ενώ μέσω του Εθνικού Ινστιτούτου Ερευνών Υγείας που συντονίζει όλες τις δοκιμές εμβολίων που πραγματοποιούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο, δόθηκαν επιπλέον 14 κέντρα για τις κρισιμότερες φάσεις (2η και 3η) που ακολούθησαν.

6. Πληροφορίες και αποτελέσματα συγκεντρώνονταν ηλεκτρονικά

Οι επιστήμονες αξιοποίησαν στο έπακρο την τεχνολογία της πληροφορίας. Έως τώρα η συγκέντρωση και καταγραφή επιστημονικών ερευνών και αποτελεσμάτων κλινικών δοκιμών με ηλεκτρονικά αρχεία αντιμετωπίζονταν με δισταγμό, με το φόβο πιθανών δυσλειτουργιών των συστημάτων. Ήταν προτιμότερη η καταγραφή των αποτελεσμάτων στο χαρτί, που μπορούν όλοι να διαβάσουν και δύσκολα «αλλοιώνεται» από κάποια βλάβη. Ωστόσο, γίνονταν και πολλά λάθη. Όπως όμως αγοράζεις σήμερα ένα αεροπορικό εισιτήριο ηλεκτρονικά και η ίδια η φόρμα δεν σε αφήνει να κάνεις λάθος ή να ξεχάσεις να συμπληρώσεις κάτι, έτσι και οι πληροφορίες γύρω από την εξέλιξη των εμβολίων «αυτοματοποιήθηκε» άμεσα. Όλα τα απαραίτητα στοιχεία συγκεντρώνονταν σε υπολογιστές και τάμπλετ και ήταν προσβάσιμα άμεσα στην επιστημονική κοινότητα ώστε να αναλυθούν, να σχολιαστούν, να βελτιωθούν, να αξιολογηθούν άμεσα. Λάθη δε, ήταν εξαιρετικά σπάνια.

7. Οι έρευνες προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό εθελοντών

Η ανταπόκριση των ανθρώπων στο επιστημονικό κάλεσμα ήταν πρωτόγνωρη. Ήταν πολλοί εκείνοι που ήθελαν να λάβουν μέρος στις μελέτες και να βοηθήσουν. Τυπικά, μόνο για να βρεθεί ο απαραίτητος αριθμός εθελοντών για τις δοκιμές ενός εμβολίου χρειάζεται εβδομάδες ή και μήνες. Αυτή τη φορά όμως, με τις εκστρατείες ενημέρωσης, τη βοήθεια των σόσιαλ μίντια, αλλά και τη δυνατότητα των ενδιαφερομένων να εγγράφονται στις λίστες ηλεκτρονικά, οι εθελοντές βρέθηκαν εντός μερικών ωρών. Χωρίς τη συμμετοχή τους, οι έρευνες θα ήταν αδύνατον να υλοποιηθούν στο χρόνο που υλοποιήθηκαν.

8. Οι δοκιμές έφερναν άμεσα αποτελέσματα

Για να υπάρχουν αποτελέσματα πρέπει να υπάρχουν περιπτώσεις ασθένειας. Στις περισσότερες χώρες, ακόμη και με αυτή την ταχύτητα, οι δοκιμές σε μεγάλη κλίμακα συνέπεσαν με το τέλος ή αμέσως μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας. Και μπορεί ο μειωμένος αριθμός κρουσμάτων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε πολλές χώρες να ήταν κάτι ευχάριστο, στην περίπτωση των δοκιμών ήταν μάλλον «απογοητευτικός». Εάν έχεις εμβολιάσει έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων, για να δεις αν το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό, πρέπει να υπάρχουν ασθενείς με Covid-19. Εάν όμως κανείς δεν αρρωσταίνει, δεν έχεις αποτελέσματα. Η έλευση του δεύτερου κύματος ήταν μια τεράστια πρόσκληση για την δημόσια υγεία, ωστόσο, ήταν και ο παράγοντας που έφερε και τα αποτελέσματα που περίμενε η επιστημονική κοινότητα για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων.

9. Τα πρώτα εμβόλια έκαναν «δουλειά»

Είναι πιο γρήγορο να έχεις τελικά αποτελέσματα από ένα εμβόλιο που δείχνει να λειτουργεί καλά παρά από ένα που μοιάζει σχετικά αποτελεσματικό. Ακόμη και ένα εμβόλιο που αποτρέπει μόνο ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων θα μπορούσε να είναι χρήσιμο σε μια πανδημία, αλλά χρειάζεται χρόνος για να εντοπίσεις τις αδυναμίες σε αυτό το μικρό ποσοστό. Εάν ένα εμβόλιο ήταν 100% αποτελεσματικό (για την ιστορία, δεν υπάρχουν τέτοια εμβόλια) τότε ίσως να χρειαζόσουν μόλις 20 κρούσματα για την έρευνά σου – και μέσα από το περιβάλλον που ελέγχεις – για να πεις σχεδόν με βεβαιότητα πως το εμβόλιο ήταν αυτό που έκανε τη διαφορά μεταξύ των 20 κρουσμάτων και εκείνων που εμβολιάστηκαν και δεν νόσησαν. Εάν όμως το εμβόλιο ήταν μέτρια αποτελεσματικό, οι 20 περιπτώσεις δεν θα ήταν αρκετές.

Επτά κρούσματα σε εμβολιασμένους ανθρώπους και 13 στο ελεγχόμενο περιβάλλον είναι αναλογία που θα μπορούσε να οφείλεται στην προστασία του εμβολίου, αλλά θα μπορούσε να οφείλεται και στην τύχη και το εμβόλιο να μην έχει καμία αποτελεσματικότητα. Χρειάζονται περισσότερες περιπτώσεις – για παράδειγμα 70 προς 130 – για να έχεις απτά αποτελέσματα. Στην περίπτωση που έχεις 10πλάσιες περιπτώσεις, χρειάζεσαι και περισσότερο χρόνο. Το γεγονός πως τα πρώτα εμβόλια λειτούργησαν καλά, βοήθησε να επιβεβαιώσουν ταχύτερα τη δύναμη και την αποτελεσματικότητά τους.

10. Οι κανονισμοί ορίσθηκαν ενώ οι έρευνες συνεχίζονταν

Η μέθοδος της «κυλιόμενης» αξιολόγησης, έδωσε στη διαδικασία των εγκρίσεων τη δυνατότητα ταχύτερης προσέγγισης. Υπό κανονικές συνθήκες ο όγκος των πληροφοριών και των αποτελεσμάτων των δοκιμών συγκεντρώνεται σε έναν τεράστιο «πακέτο» με το πέρας των ερευνών. Η συγκέντρωση αυτών των δεδομένων μπορεί να πάρει και μήνες. Αυτό το «πακέτο», ολόκληρη η έρευνα, παρουσιάζεται κατόπιν στους αρμόδιους φορείς, σε εκείνους που θα δώσουν

την άδεια για τα όποια φάρμακα και εμβόλια παράγονται, και εκείνοι με τη σειρά τους θα χρειαστεί να διαβάσουν και να αξιολογήσουν αυτά τα δεδομένα, επίσης μια διαδικασία που παίρνει μήνες. Αυτή τη φορά, κάθε πληροφορία, κάθε αποτέλεσμα, κάθε πτυχή της έρευνας έφτανε στα χέρια των αρμοδίων σε πραγματικό χρόνο, ενώ οι έρευνες συνεχίζονταν. Τα τελικά αποτελέσματα ήταν και τα μοναδικά στοιχεία που έμεναν να αξιολογηθούν και ήταν ζήτημα μερικών μόλις ημερών.

Guardian