Η ψυχολογία του φόβου στα χρόνια του κορωνοϊού – Τι μπορούμε να κάνουμε

Κυρίαρχο συναίσθημα, ανάμεσα σε πολλά που ενδέχεται να βιώνουμε το τελευταίο διάστημα με αφορμή τον παρατεταμένο εγκλεισμό μας στο σπίτι εξαιτίας του φονικού κορωνοϊού, είναι ο φόβος. Ένα συναίσθημα που εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στο κάθε άτομο.

Ο φόβος, αποτελεί ένα από τα πιο βαριά και δυσάρεστα συναισθήματα στον άνθρωπο. Επιτείνεται δε σε μεγάλο βαθμό από τις δυσάρεστες ειδήσεις για την απώλεια ανθρώπινων ζωών σε χώρες της Ευρώπης, κυριολεκτικά δίπλα στο σπίτι μας. Η σκέψη για το ότι ο θανατηφόρος ιός μπορεί να χτυπήσει τη δική μας πόρτα, μολύνοντας εμάς ή τους αγαπημένους μας, σε κάποιους ανθρώπους μπορεί εκφράζεται με ακραίο τρόπο. Σε μερικούς, μάλιστα, προκαλεί και αντιδράσεις μη αναμενόμενες.

Ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, Bsc (Psychology) University of London, MSc (Health Psychology) University of Central Lancashire, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (IARPP) – ΗΠΑ, διευθυντής και επόπτης επιστημονικού προσωπικού στην ΨΥΧΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ (https://psychikifrontida.gr/), εξηγεί:

«Από τις αρχές Μαρτίου το ενδιαφέρον μας μονοπωλεί η ψυχολογία του Φόβου, δηλαδή η ψυχολογία του ανθρώπου που ανησυχεί, που έχει μείνει απομονωμένος, ή του ατόμου που προσπαθεί να μείνει απομονωμένος λόγω του κορωνοϊού. Η πανδημία πολλούς τους έχει τρομοκρατήσει. Κάποιοι θεραπευόμενοι μας ρωτούν: “Σε περίπτωση που έχουμε πράγματι πολλές πιθανότητες να αρρωστήσουμε κι όλο αυτό τελικά είναι αναπόφευκτο, για ποιο λόγο να μην βγούμε έξω, να συνεχίσουμε όλα όσα κάναμε; Γιατί να χάσουμε δύο μήνες από τη ζωή μας;” Αυτή είναι μία εξαιρετική ερώτηση. Και μας δίνει μία ευκαιρία να εξηγήσουμε το πώς λειτουργεί ο φόβος μέσα στον άνθρωπο», τονίζει ο ειδικός.

Ο κ. Παπαγεωργίου αναλύει την ψυχολογία του Φόβου, ο οποίος ενεργοποιείται μέσα στον ανθρώπινο ψυχισμό, όπως υπογραμμίζει και προκαλεί αντίστοιχη αντίδραση, η οποία ΔΕΝ ακολουθεί γραμμική πορεία: 
« Όσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος που πυροδοτείται εξαιτίας ενός μεγάλου γεγονότος, τόσο μεγαλύτερη είναι και η αντίδρασή μας σ’ αυτόν. Ο φόβος, όμως, από κάποιο σημείο κι έπειτα και στην ύψιστη κορύφωσή του μετατρέπεται σε τρόμο. Τότε το κύκλωμα του τρόμου ενεργοποιείται μέσα μας με μια καμπύλη, που τη λέμε ανεστραμμένο U. Δηλαδή, κορυφώνεται και μετά πέφτει. Πώς; Μας επαναφέρει σε προηγούμενες καταστάσεις και συμπεριφορές, οι οποίες όμως, δεν είναι προς το συμφέρον μας».

Με λίγα λόγια, όπως αναφέρει ο διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας, ο πανικός προκαλεί την αντίδρασή μας να αγνοήσουμε τον φόβο και να κάνουμε πράγματα που πείθουν εμάς ή το περιβάλλον μας, ότι …δεν φοβόμαστε.
Ή, χειρότερα, ότι ο φόβος που νιώθουμε δεν έχει χρησιμότητα για εμάς κι άρα πρέπει να τον εγκαταλείψουμε απότομα, αφού οι αιτίες του δεν είναι αληθινές κι όλα είναι ψέματα ή ίσως και κάποια συνωμοσία.

«Μπορεί να αποφασίσουμε να πραγματοποιήσουμε ξαφνικά ένα ταξίδι, μία εκδρομή. Είδαμε τις εικόνες των ανθρώπων που προσπαθούσαν ενάντια στις οδηγίες να δραπετεύσουν στις παραλίες, στα εξοχικά τους ή ακόμη και κάποιους άλλους να θέλουν να ταξιδέψουν ακόμη και στο εξωτερικό. Κάποιοι άλλοι μπορεί να βγαίνουν έξω και να συνεχίσουν να επιδίδονται σε χειραψίες, αγκαλιές και φιλιά. Συμπεριφορές που είναι σίγουρο ότι βλάπτουν».

Στο ανεστραμμένο κύκλωμα του φόβου που ακολουθεί την καμπύλη του ανάποδου U, συντελούν σίγουρα και τα μέσα ενημέρωσης, αλλά κι όλα όσα βλέπουμε και ακούμε γύρω μας από φίλους και γνωστούς. Οφείλουμε να είμαστε ενήμεροι για την λειτουργία αυτή της αντίστροφης με τον φόβο ψυχολογίας, ώστε να τιθασεύσουμε παρόμοιες παρορμήσεις.
Ενάντια σε μία πραγματική απειλή όπως ο κορωνοϊός, ο πολύς φόβος μας προστατεύει. Εάν όμως αυτός γίνει υπέρμετρος, τότε η συμπεριφορά μας θα αντιδράσει παράδοξα και θα εξισωθεί με τη συμπεριφορά των άσχετων (όσων δεν κατανοούν τη σοβαρότητα του κινδύνου) ή και των ανίδεων (όσων πραγματικά δεν αντιλαμβάνονται).
Ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, συμπληρώνει:

«Οφείλουμε να παραμένουμε στις επίσημες οδηγίες του κράτους, των επιστημόνων και του ΕΟΔΥ, οι οποίες μέχρι στιγμής δείχνουν να αποδίδουν. Και να θυμόμαστε πως όταν ο φόβος γίνει υπέρμετρος, θα το καταλάβουμε από το εξής: θα αρχίσουμε να επιστρέφουμε σε γνώριμες παλαιότερες συνήθειές μας, οι οποίες πλέον αποδεικνύονται επιζήμιες. Θέλει, λοιπόν, προσοχή. Ο φόβος είναι σύμμαχός μας αυτήν την εποχή και καλό είναι να τον ακούμε και να μην τον αγνοούμε».
Η σημερινή πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε, σύμφωνα με τον κ. Παπαγεωργίου, είναι πολύ σημαντική γιατί θα επιφέρει σοβαρές μελλοντικές αλλαγές, ακόμη και αστάθειες στην ψυχολογία μας. 

«Κάποιοι από τους ανθρώπους που ενώ θα μολυνθούν θα τη γλιτώσουν και θα ξεπεράσουν τη νόσο με ήπια συμπτώματα, μπορεί ύστερα να γεμίσουν άθελά τους με ενοχές για άλλους ανθρώπους -ακόμα και δικούς τους- τους οποίους μόλυναν κι εκείνοι υπέφεραν. Ή μπορεί να μην κατάφεραν ακόμα και να επιβιώσουν. 
Για παράδειγμα, σκεφτείτε την περίπτωση κάποιου που καταφεύγει στο πατρικό του στο χωριό ή στο νησί του και διαπιστώνει εκ των υστέρων πως εκεί μόλυνε τη μητέρα του. Τέτοιες ενοχές είναι τόσο δυσβάσταχτες που συχνά χρειάζεται ένας ειδικός για να βοηθήσει σ’ αυτή την περίπτωση», τονίζει ο κ. Παπαγεωργίου.
 
Όπλο μας σ’ αυτήν την αλλόκοτη κατάσταση που ζούμε, αναφέρει ο Διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας, είναι η επικοινωνία και η προσπάθεια να σχετιζόμαστε όσο μπορούμε περισσότερο με τους δικούς μας ανθρώπους. 

«Να επικοινωνούμε μαζί τους έστω και από απόσταση, με τηλέφωνα, μέσω των social media, μέσω υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων. Αλλά να μείνουμε σπίτι, ώστε να περιορίσουμε την εκ του σύνεγγυς κοινωνική διάδραση όσο το δυνατόν περισσότερο. Και κυρίως θυμηθείτε: το χιούμορ βοηθάει πάρα πολύ. Γιατί μέσα από το χιούμορ, όταν γίνεται με έναν ανθρώπινο τρόπο, μπορούμε να φτιάχνουμε μία δική μας ψυχική πραγματικότητα. Αυτό λοιπόν θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες». 

Σημαντική διέξοδο μπορούν να δώσουν οι ειδικοί σε όσους ανθρώπους είναι μόνοι τους και δεν έχουν άλλους ανθρώπους να στηριχθούν στη ζωή. Αυτοί μπορούν κάλλιστα να αποταθούν σε ειδικούς, αλλά και όσοι αισθάνονται σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογία τους, εξαιτίας της απομόνωσης ή του φόβου.